ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ*
Είναι γεγονός ότι σήμερα στη ψηφιακή κοινωνία που ζούμε, κατά κάποιο τρόπο βιώνουμε δύο πραγματικότητες: Τη ρεαλιστική και την εικονική. Η πλειοψηφία από εμάς δραστηριοποιείται καθημερινά στο διαδίκτυο με ποικίλους τρόπους. Είμαστε ενεργώς συμμετέχοντες σε διαδικτυακά παιγνίδια, έχουμε εικονικούς φίλους, ψυχαγωγούμαστε σε φανταστικούς κόσμους, διευθετούμε διαδικτυακά οικονομικές συναλλαγές, αγοράζουμε και πουλούμε on line, δραστηριοποιούμαστε επαγγελματικά και, κατ’ επέκταση, επικοινωνούμε μέσα από τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Έτσι προκύπτει η εύλογη διαπίστωση ότι, όπως η επαφή μας με τον πραγματικό κόσμο επηρεάζει την ψυχική και σωματική μας υγεία, έτσι αναπόφευκτα και η επαφή μας με τον εικονικό κόσμο έχει επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική μας ισορροπία.
Μέσα από την Ελληνική μυθολογία και το θεό της Ιατρικής, Ασκληπιό, έχουμε ίσως την πιο πετυχημένη συνταγή της απόλυτης αρμονίας και υγείας, δηλαδή τη συνύπαρξη υγιούς σώματος και πνεύματος. Κατ΄ επέκταση, ψυχικά και σωματικά υγιείς άνθρωποι δημιουργούν μιαν υγιή κοινωνία και συνακόλουθα αυτή η κοινωνία συνθέτει έναν υγιή κόσμο!
Τα παιγνίδια, τόσο αυτά που παίζονταν από τα παλαιά χρόνια, πριν δηλαδή τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, όσο και τα σημερινά ηλεκτρονικά παιγνίδια, μέσα από τους αιώνες παίζουν σημαντικό ρόλο, γιατί προσομοιώνουν τον μικρόκοσμο μιας κοινωνίας. Η συνύπαρξη αλληλεπίδρασης και τεχνολογίας είναι αυτό που διαφοροποιεί τα αλληλεπιδραστικά ηλεκτρονικά παιγνίδια από τα κλασικά μη τεχνολογικά παιγνίδια. Ο Ελληνο-Αρμένιος μυστικιστής, πνευματικός δάσκαλος και φιλόσοφος, Γεώργιος Γκαρντίεφ , δίδασκε ότι ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του βίου του ζει σε μία μορφή ύπνου και σχεδόν καθ' ολοκληρία μηχανικά χωρίς να έχει πραγματική γνώση ούτε της εξωτερικής αλλ΄ ούτε κυρίως της εσωτερικής του πραγματικότητας. Ο φιλόσοφος Μαρσάλ ΜακΛούαν υποστήριζε ότι η εικονική πραγματικότητα είναι ονειρική και παρουσιάζει έναν ουράνιο ρεαλισμό, όπου κάποιος μπορεί να επαναπροσδιορίζει τις αισθήσεις και την ύπαρξη του.
Ο Τζάρον Λάνιερ, επιστήμονας ηλεκτρονικών υπολογιστών και ένας από τους πρωτοπόρους της εικονικής πραγματικότητας τόνισε και αυτός ότι η διαδραστικότητα και η πολυδιεργασία (Multitasking) ξυπνά τις ανθρώπινες αισθήσεις, δημιουργώντας νέες εμπειρίες και ερεθίσματα. Η πολυαισθητηριακή χρήση της τεχνολογίας ικανοποιεί πολλές ανάγκες της καθημερινής μας ζωής και οι άνθρωποι, στην πλειονότητά τους, αλληλεπιδρούν καθημερινά με τα διαδραστικά πολυμέσα διεκπεραιώνοντας πολλές εργασίες ταυτόχρονα.
Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η εικονική πραγματικότητα χωρίζει το υποσυνείδητο στα δύο, το εδώ και το εκεί. Το εδώ, αντιπροσωπεύει τη φυσική μας υπόσταση, δηλαδή τον τόπο που βρίσκεται το σώμα μας, την παρούσα στιγμή, έτσι το σώμα γίνεται μέρος της ηλεκτρονικής συσκευής. To εκεί, είναι η πνευματική μας μετατόπιση. Eκεί, δηλαδή, που στελνόμαστε φανταστικά σε έναν άλλο κόσμο, μιαν άλλη διάσταση. Έτσι δημιουργείται το εξής ερώτημα: Ποια είναι η ψυχική και σωματική κατάσταση του χρήστη όταν βρίσκεται μέσα σε ένα εικονικό κόσμο;
Πολλές επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν ότι ειδικά σχεδιασμένα παιγνίδια όπως το διαδραστικό παιγνίδι PlayMancer, ενισχύει τη θεραπεία ασθενών με ψυχικές διαταραχές και βοηθά στη συναισθηματική ρύθμιση των διαταραχών τους. Παιγνίδια και προγράμματα, ειδικά διαμορφωμένα, λειτουργούν ως μορφή θεραπείας για ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές και φοβίες. Με το “Virtual reality Therapy” έχουμε μια νέα εναλλακτική πρόταση ψυχοθεραπείας.
Η επαφή με τον κυβερνοχώρο αναπτύσσει τα δικά της χαρακτηριστικά όπως:
-Η περιορισμένη αισθητηριακή εμπειρία, φαινόμενο υπαρκτό στον εικονικό κόσμο, αφού δεν υπάρχει η φυσική διάσταση. Αυτή, όμως, η μείωση της αίσθησης της αφής πιθανότατα να δίνει ερέθισμα στην αύξηση της φαντασίας.
-Η ευελιξία ταυτότητας και ανωνυμίας ευνοεί κάποιες φορές την εμφάνιση επικίνδυνων συμπεριφορών σε φόρουμ, μπλόγκ ή κοινωνικά δίκτυα, όμως πολλές φορές υπάρχουν και παραδείγματα υγιούς συνεργασίας και επικοινωνίας.
-Η εξίσωση του κοινωνικού στάτους ευνοεί το αίσθημα της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Όλοι στο διαδίκτυο έχουν φωνή, ανεξαρτήτως θρησκείας, χρώματος, οικονομικής κατάστασης, κουλτούρας, καταγωγής και πολιτικών πεποιθήσεων! Η κατάχρηση, φυσικά, αυτής της ελευθερίας μπορεί και να επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα όπως διαδικτυακό ψυχαναγκασμό, μπούλινγκ, κακεντρεχή σχόλια και ψυχική κακοποίηση και πολλά άλλα.
-Η υπέρβαση των χωρικών ορίων, η επιμήκυνση του χρόνου και η πρόσβαση σε πολυάριθμες επαφές ευνοεί μια επικοινωνία χωρίς τετριμμένα και αναμενόμενα. Το αίσθημα της ουτοπίας επιβεβαιώνει ότι η επαφή με τον εικονικό κόσμο διεγείρει τη φαντασία, ξυπνά τις αισθήσεις και δημιουργεί νέες εμπειρίες.
Ο Γάλλος φιλόσοφος, Ζιλ Ντελέζ, πίστευε ότι μια ηλεκτρονική μηχανή είναι πρώτιστα κοινωνικό μέσο και μετά ηλεκτρονικό. Αυτή η κοινωνική ιδιότητα, που παρέχει η τεχνολογία μπορεί να επιφέρει πολλές θετικές ή και αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική ισορροπία μας, που συναρτώνται, τελικά, με τον έλεγχο της χρήσης της.
* Ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων, Εικαστικός.
