ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Πριν μερικά χρόνια ένας καλός μου φίλος έκρινε καλό να μου μεταφέρει τις εντυπώσεις του γιου του από την πρώτη μέρα φοίτησής του στο Γυμνάσιο:
‘Στις έξι ώρες της πρώτης μέρας’, του είπε, ‘ήλθαν έξι καθηγητές’, ‘είπε ο καθένας το ποίημά του και έφυγε’. Για να καταλάβει κανείς το νόημα αυτού του παραπόνου του μαθητή, πρέπει να έχει υπόψη του τη μεγάλη διαφορά μεταξύ του τρόπου διδασκαλίας στο δημοτικό, όπου ο μικρός είχε φοιτήσει για έξι χρόνια (ένας δάσκαλος που διδάσκει όλα τα μαθήματα και επομένως υπάρχει συνέχεια τόσο στην παρουσία του στην τάξη όσο και στη ροή της γνώσης προς τους μαθητές, έμφαση στη σχέση της γνώσης με τη ζωή και τις εμπειρίες του μαθητή) με εκείνον στη μέση εκπαίδευση (πολλοί καθηγητές που εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια της ημέρας, έμφαση στην ακαδημαϊκή γνώση και λιγότερη προσοχή στη σχέση της προσφερόμενης γνώσης με τις εμπειρίες των μαθητών). Όπως ήταν αναμενόμενο, κανένας από τους έξι εισελθόντες στην τάξη καθηγητές την ημέρα εκείνη δεν σκέφθηκε ότι ήταν μέρος του ρόλου του να ρωτήσει τους μαθητές τι μάθημα είχαν προηγουμένως και, πολύ περισσότερο, να φροντίσει να συνδέσει αυτά που θα τους έλεγε με αυτά που είπαν οι προηγούμενοι. Ο ρόλος τους, όπως τον αντιλαμβάνονταν, ήταν να εισαγάγουν τους μαθητές στην επιστήμη που δίδασκαν και με τον τρόπο της διδασκαλίας τους να υπογραμμίσουν τη μεγάλη υπεροχή της ακαδημαϊκής γνώσης σε σύγκριση με τις πρακτικές γνώσεις που είχαν διδαχθεί οι μαθητές στο δημοτικό.
Το επεισόδιο αυτό μπορεί ,πιστεύω, να χρησιμοποιηθεί ως μια συμβολική επιτομή των δυο πλευρών, θεωρητικής και πρακτικής, του βασικού προβλήματος της μέσης εκπαίδευσης σχετικά με το ρόλο της. Η θεωρητική πλευρά θέτει το ερώτημα ποιος είναι ο κύριος παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου μέσης εκπαίδευσης και των καθηγητών ειδικότητας. Να δίνουν κυρίως έμφαση στην ακαδημαϊκή γνώση ετοιμάζοντας τους μαθητές για φοίτηση στο πανεπιστήμιο ή να συνεχίσουν σε μεγάλο βαθμό την εγκυκλοπαιδική και γενική μόρφωση των μαθητών που θα συνεχίσει να τους προετοιμάζει για τη ζωή; Πρέπει να προσπαθήσουν να επιτύχουν μια ισορροπία μεταξύ των δυο αυτών στόχων και ο βασικός στόχος πρέπει να είναι η ολοκληρωμένη μόρφωση των μαθητών ή οπωσδήποτε η πλάστιγγα πρέπει να κλίνει στη μετάδοση της εξειδικευμένης γνώσης για την οποία είναι κυρίως καταρτισμένοι οι καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης και σε ποιο βαθμό. Η πρακτική πλευρά έχει να κάνει με το αναλυτικό πρόγραμμα και τη διδακτέα ύλη (πόσο εξειδικευμένη θα είναι ,για παράδειγμα, θα διδάσκεται ξεχωριστά χημεία ,φυσική, βιολογία και η έμφαση θα είναι στο να ετοιμασθούν μικροί επιστήμονες που θα μαθαίνουν κυρίως τις επιστημονικές έννοιες και θα ασκούνται στην επιστημονική πορεία σκέψης ή η έμφαση θα είναι στην κατανόηση του κόσμου και γι αυτό θα ξεκινούν από ένα καθημερινό πρόβλημα και θα προσπαθούν να το κατανοήσουν μέσω της επιστημονικής εξήγησης που θα δίνεται στο μάθημα;
Στο ερώτημα αυτό δόθηκαν κατά καιρούς απαντήσεις με συγκεκριμένες οδηγίες. Τονίστηκε, για παράδειγμα, η ανάγκη να συνεχίσει να εφαρμόζεται η διαθεματικότητα που εφαρμόζεται στο δημοτικό. Αντί, δηλαδή, να διδάσκονται τρία ξεχωριστά μαθήματα φυσική, χημεία και βιολογία, να διδάσκονται φυσικές επιστήμες με στοιχεία και από τις τρείς επιστήμες, και αντί να διδάσκονται χωριστά ιστορία και πολιτική αγωγή, να διδάσκεται ένα ενιαίο μάθημα, οι κοινωνικές σπουδές. Παράλληλα καταβλήθηκε πολλή προσπάθεια να επιτευχθεί η ομαλή μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο με ετοιμασία νέων αναλυτικών προγραμμάτων για το γυμνάσιο που καταρτίζονταν πάνω στη βάση ότι οι τρείς τάξεις του αποτελούν φυσική συνέχεια του δημοτικού(εννεαετής εκπαίδευση).Προγραμματίστηκαν επίσης μέτρα για εξοικείωση των καθηγητών στο κλίμα διδασκαλίας στα δημοτικά και των μαθητών του δημοτικού στο κλίμα διδασκαλίας στο γυμνάσιο. Έκτοτε πέρασαν πολλά χρόνια και το θέμα θεωρήθηκε λυμένο. Ωστόσο, στο ΩΠ που καταρτίστηκε τον Απρίλη του 2015 προτείνονται ξεχωριστές ώρες για χημεία, φυσική και βιολογία και οι καθηγητές των τριών ειδικοτήτων ερίζουν μεταξύ τους για τον αριθμό των διδακτικών περιόδων που ορίστηκαν για κάθε ένα απ’ αυτά τα μαθήματα. Την ίδια στιγμή διάφορες δηλώσεις γονέων και πορίσματα συνεδρίων μιλούν για συνεχιζόμενο μεγάλο χάσμα μεταξύ δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Στις 27 Μαΐου 2014, για παράδειγμα, έγινε στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας από την έδρα Unesco συνέδριο με θέμα’ Κενά στη μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο’, του οποίου τα δυο βασικά πορίσματα ήταν ότι α) η σχετική προσπάθεια βρίσκεται ακόμα στην αρχή και β) υπάρχουν δομικά, διαρθρωτικά αλλά και παιδαγωγικά προβλήματα (Paideia-news, 28 Μαΐου 2014).
Το πρόβλημα του βασικού ρόλου του γυμνασίου και του χαρακτήρα της εκπαίδευσης που πρέπει να παρέχει έφερε ξανά στην επικαιρότητα τους δυο τελευταίους μήνες η έντονη συζήτηση σχετικά με το Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Όλο αυτό τον καιρό οι Σύνδεσμοι Μαθημάτων διαγωνίστηκαν μεταξύ τους για να αναδείξουν με πολλά επιχειρήματα και παραδείγματα τη μεγάλη αξία της ειδικής γνώσης που προσφέρει το δικό τους μάθημα: την αξία της αγγλικής γλώσσας, την διεθνώς αναγνωρισμένη αξία των ξένων γλωσσών, τη σπουδαιότητα της χημείας, της γεωγραφίας, των αρχαίων ελληνικών. της οικιακής οικονομίας , του σχεδιασμού και τεχνολογίας, των οικονομικών, κλπ. Το αποτέλεσμα ήταν να φανεί σ’ όλο του το μεγαλείο ο κατακερματισμός της γνώσης στο Γυμνάσιο. Σε καμιά περίπτωση δεν έγινε λόγος, ούτε και μπορούσε βέβαια να γίνει μέσα στο κλίμα εκείνο της έντασης, για γενική μόρφωση, για καλλιέργεια του νου, για διάπλαση της ψυχής, για προετοιμασία για τη ζωή, που προσφέρεται από όλα τα μαθήματα. Έτσι οι μαθητές πήραν πολύ έντονα το μήνυμα και συνειδητοποίησαν βαθιά μέσα τους πως στο σχολείο φοιτούν για να μανθάνουν όλες αυτές τις εξειδικευμένες γνώσεις και αυτό που έχει σημασία είναι ο αριθμός των ωρών του καθενός μαθήματος, όχι ο τρόπος διδασκαλίας και ο τρόπος με τον οποίο όλα αυτά τα μαθήματα και η πνευματική επικοινωνία με τους διδάσκοντες θα επιδράσουν στο νου και την ψυχή τους και θα τους βοηθήσουν να ωριμάσουν και να γίνουν δρώντα πρόσωπα, στοχαστικά όντα , ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ενεργοί και χρήσιμοι πολίτες.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
