ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να εξετάσει πόσο σωστή και πραγματοποιήσιμη είναι η ιδέα της ίδρυσης «από το Πανεπιστήμιο Κύπρου προτύπων σχολείων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης στα κύρια αστικά κέντρα της Κύπρου», όπως ανακοινώθηκε μετά την πολύωρη σύσκεψη του ΠτΔ με τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου (Φιλελεύθερος, 12 Σεπτ.σ.16). Αντιλαμβάνομαι βέβαια τις αντιρρήσεις σας ότι σε μια περίοδο μεγάλης εκπαιδευτικής κρίσης και κουραστικής και παρατεταμένης συζήτησης, όπως αυτή που διέρχεται σήμερα η Κύπρος, πάει πολύ να προστεθεί στη συζήτηση και ένα άσχετο θέμα. Συμφωνώ, αλλά μόνο με το πρώτο μέρος της αντίρρησης. Το θέμα δεν είναι άσχετο, όπως ούτε και η συνάντηση μεταξύ των δυο ήταν άσχετη με την κρίση, αφού, όπως ανακοινώθηκε, συζήτήθηκαν και άλλα τέσσερα θέματα που έχουν άμεση και προφανή σχέση με αυτή. Η ίδρυση πρότυπων σχολείων είναι φανερό από την ανακοίνωση ότι στοχεύει να λύσει τα προβλήματα αυτά, μακροπρόθεσμα βέβαια.
Κατά την άποψή μου η σκέψη αυτή είναι θεωρητικά λανθασμένη και πρακτικά αδύνατη.
Θεωρητικά λανθασμένη είναι για τους πιο κάτω λόγους:
1. Στηρίζεται στη λανθασμένη παραδοχή ότι υπάρχουν μερικά προγράμματα (αναλυτικά και ωρολόγια)και μερικές παιδαγωγικές και διοικητικές αρχές που έχουν απόλυτη ορθότητα και είναι κατάλληλες/α για όλους τους μαθητές μιας ορισμένης ηλικίας σε οποιοδήποτε μορφωτικό επίπεδο κι αν βρίσκονται, οπουδήποτε κι αν κατοικούν και οποιεσδήποτε εμπειρίες, στάσεις και φιλοδοξίες κι αν έχουν. Είναι η ίδια παραδοχή που έχουν η Διεθνής Τράπεζα και άλλοι παγκόσμιοι οργανισμοί οι οποίοι προώθησαν προς εφαρμογή σε πολλές λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες πανομοιότυπα εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία πιστεύουν ότι είναι εφαρμόσιμα και αποτελεσματικά παντού ανεξαρτήτως των αντιλήψεων που επικρατούν ή της πολιτισμικής και κοινωνικής κατάστασης στη δεδομένη χώρα. Το αποτέλεσμα αυτής της απολυτότητας ήταν να επενεχθεί μεγάλη εκπαιδευτική και πολιτισμική ζημιά σε πολλές χώρες.
Αυτή η παραδοχή έχει προ πολλού χάσει την πειστικότητά της. Για παράδειγμα, ακόμα και στην Κύπρο δεν δεχόμαστε ότι μπορεί να γίνει λόγος για υποδειγματικό/πρότυπο μάθημα. Γι’ αυτό το ονομάζομε δειγματικό και τονίζουμε ότι δεν νοείται επανάληψη του ίδιου μαθήματος όχι μόνο σε άλλο σχολείο αλλά ούτε και σε άλλο τμήμα του ίδιου σχολείου, επειδή θα διαφέρουν οι μαθησιακές εμπειρίες και το μαθησιακό επίπεδο των μαθητών.
2. Η παιδαγωγική αρχή που κυριαρχεί σήμερα είναι ότι οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς κάθε σχολείου αποτελούν μια ξεχωριστή μανθάνουσα κοινότητα με τον δικό της τρόπο λειτουργίας και τις δικές της ανάγκες. Άρα θα πρέπει σιγά σιγά να βρει μόνη της τι βοηθά περισσότερο τους μαθητές της να γίνουν πιο μελετηροί και πιο αποτελεσματικοί..
3 Μια άλλη σύγχρονη παιδαγωγική αρχή που φιλοδοξεί εδώ και καιρό να εφαρμόσει η Κύπρος είναι εκείνη της ανεξάρτητης σχολικής μονάδας η οποία βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με την κοινότητά της. Γι’ αυτό, αντίθετα με τα σχολεία του 1950 και 1960 που γύριζαν την πλάτη προς την έξω κοινότητα, τα σχολεία σήμερα δεν περιβάλλονται από υψηλούς τοίχους όπως τα παλιά αλλά από ένα χαμηλό κιγκλίδωμα. Ίδρυση πρότυπων σχολείων θα σημαίνει επιστροφή στην παλιά αντίληψη, αφού ένα πρότυπο σχολείο θα υποβάλλει εξ υπαρχής ότι είναι κάτι τέλειο, επομένως αμετάβλητο και εχθρό κάθε αλληλεπίδρασης με το τοπικό περιβάλλον.
4. Τα πρότυπα σχολεία θα αποτελούν αντίφαση προς την εκπαιδευτική παράδοση της Κύπρου στην οποία το δημόσιο σχολείο ήταν πάντοτε το κοινό σχολείο (common school), σε αντίθεση με πολλές ευρωπαϊκές χώρες που είχαν και ξεχωριστά σχολεία για την κοινωνική ελίτ. Πρότυπα σχολεία σημαίνουν εισαγωγή χωριστικών εκπαιδευτικών δομών σε πρώτο στάδιο και χωριστικών κοινωνικών δομών σε δεύτερο στάδιο.
5. Έχω την εντύπωση ότι μπορεί κανείς να μιλά για ίδρυση προτύπων νοσοκομείων όχι όμως και για ίδρυση προτύπων σχολείων. Στα νοσοκομεία έχει μεγάλη σημασία το κτήριο και η διάταξή του, ο εξοπλισμός και οι ειδικότητες και η αναλογία προσωπικού. Όλα αυτά μπορούν να ληφθούν υπόψη στην ίδρυσή του. Στα σχολεία αυτά δεν έχουν την ίδια μεγάλη σημασία. Γι’αυτό και τα σχολεία δεν ιδρύονται από την αρχή πρότυπα, μπορούν να αναδειχθούν ύστερα από χρόνια και σκληρή δουλειά καλά σχολεία από τα αποτελέσματά τους και την αναγνώριση της οποίας θα τύχουν, όπως έγινε με το Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία, το Λανίτειο στη Λεμεσό, το Α Γυμνάσιο Αμμοχώστου και το Α Γυμνάσιο Πάφου. Ποτέ δεν ονόμασε κανείς αυτά τα σχολεία πρότυπα.
Τα πρακτικά προβλήματα που καθιστούν την ίδρυση πρότυπων σχολείων αδύνατη είναι τα εξής:
1) Η σίγουρη ένσταση της ηγεσίας των εκπαιδευτικών οργανώσεων εναντίον μιας ιδέας που φωνάζει από μακριά ότι είναι ελιτίστικη.. Είναι πολύ περίεργο το ότι σε μια χρονική στιγμή που ο συνδικαλισμός απέδειξε πόσο άκαμπτος στις θέσεις και τους στόχους του και πανίσχυρος είναι, γίνονται σχέδια για μια τέτοια καινοτομία. Θα πρέπει ίσως να αναφέρω εδώ την τύχη της εισήγησης, που υπέβαλε προς τον προηγούμενο Υπουργό Κώστα Καδή μια πολυμελής επιτροπή υπό την προεδρία της πρώην Υπουργού Παιδείας Κλαίρης Αγγελίδου που συστάθηκε από τον ίδιο τον Υπουργό και συνήλθε δέκα περίπου φορές, για ένα σχέδιο που θα επέτρεπε στα παλιά καλά σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης(Παγκύπριο Γυμνάσιο, Λανίτειο και τα άλλα) κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν ως σχολεία εργαστήρια. Η εισήγηση δεν προωθήθηκε καθόλου, παρόλο που επαινέθηκε από τον Υπουργό.
2) Δεν νομίζω ότι μπορεί το Πανεπιστήμιο Κύπρου να διαθέσει το προσωπικό που θα χρειαστεί όχι μόνο για να ετοιμάσει τα σχέδια για πρότυπα σχολεία σ’όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αλλά και για να επιβλέψει την εφαρμογή των αρχών και να παρακολουθήσει τη λειτουργία τους για όσο καιρό θα χρειαστεί μέχρις ότου οι διευθύνσεις των σχολείων μπορέσουν να πουν ότι εφαρμόζουν τις αρχές του κατά τρόπο τουλάχιστο ικανοποιητικό. Θα ένιωθα μεγάλη έκπληξη αν μου έλεγαν ότι οι καθηγητές του Τμήματος Επιστημών της Αγωγής συμφώνησαν να αναλάβουν ένα τέτοιο έργο.
3) Αποκλείεται η Βουλή των Αντιπροσώπων να εγκρίνει ένα τέτοιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα θέσει τις βάσεις για περαιτέρω διαιρέσεις στην κυπριακή κοινωνία. Θα το θεωρήσουν καταστροφικό.
Καταληκτικά,πιστεύω πως η Κύπρος δεν χρειάζεται πρότυπα σχολεία αλλά να αποκτήσει ξανά το ήθος εργασίας που είχε πριν από την ανεξαρτησία και το έχασε. Η αριστεία δεν είναι μόνο για μια κοινωνική τάξη αλλά για όλο τον πληθυσμό. Οι Κύπριοι πρέπει να πιστέψουν ότι χωρίς σοβαρότητα και σκληρή δουλειά δεν πάνε πουθενά.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
