Πρόγραμμα για τη Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών PISA-ΟΟΣΑ. Τα «παραλειπόμενα»

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΒΑΛΑΝΙΔΟΥ*  

Τα αποτελέσματα της τελευταίας Αξιολόγησης του Προγράμματος PISA, που διεξάχθηκε το 2012 με επίκεντρο τα Μαθηματικά και ανακοινώθηκαν επίσημα στις 3 Δεκεμβρίου, 2013, προκάλεσε πολλές συζητήσεις, ακόμη και στη Φινλανδία που «έπεσε», με τις Ασιατικές χώρες να πρωτεύουν-χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το Εκπαιδευτικό Σύστημα της Φινλανδίας «είναι χειρότερο από αυτό των Ασιατικών χωρών» (ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ):

• Μαθηματικά: Σαγκάη-Κίνα, Σιγκαπούρη και Χονγκ Κονγκ-Κίνα (Φιλανδία 12^η). Μέσος όρος 494 μονάδες, Κύπρος 440 μονάδες
• Φυσικές επιστήμες: Σαγκάη-Κίνα, Χονγκ Κονγκ-Κίνα , Σιγκαπούρη (Φινλανδία 5^η). Μέσος όρος 501 μονάδες, Κύπρος 438 μονάδες
• Ανάγνωση/κατανόηση κειμένου: Σαγκάη-Κίνα, Χονγκ –Κόνγκ- Κίνα και Σιγκαπούρη (Φινλανδία6^η). Μέσος όρος 496 μονάδες, Κύπρος 449 μονάδες.

 Σχετικά με τη συμμετοχή της Κύπρου, τα αποτελέσματα δεν θα έπρεπε να εκπλήττουν, αφού υπάρχουν πολλές διαφορές με π.χ. τη Κίνα και Σιγκαπούρη, τόσο στα Προγράμματα - Δομή Εκπαιδευτικού Συστήματος και στην κουλτούρα εξετάσεων, όσο και στη γενικότερη κουλτούρα και χαρακτηριστικά πολιτικών προϊσταμένων, εποπτικού προσωπικού, εκπαιδευτικών, γονιών, μαθητών, κοινωνίας/πολιτικών και ΜΜΕ.

Στην όλη συζήτηση και προβληματισμό για το θέμα αξίζει να σημειωθούν και τα εξής:  

 1. Για πρώτη φορά η Κύπρος μέσω της ΕΕ έλαβε μέρος στο Πρόγραμμα PISA, μετά από πολλές διπλωματικές προσπάθειες για να αντιμετωπιστούν οι αντιδράσεις- ΒΕΤΟ της Τουρκίας. Ωστόσο η Τουρκία έχει θέσει τις δικές της ερμηνείες και στην εισαγωγή των εγγράφων στις υποσημειώσεις των διαφόρων πινάκων των αποτελεσμάτων, σημειώνοντας ότι:

• «Η πληροφορία σε αυτό το έγγραφο με αναφορά στην Κύπρο, σχετίζεται με το Νότιο Τμήμα της νήσου. Δεν υπάρχει καμία Αρχή στο Νησί που να αντιπροσωπεύει αμφότερους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους. Η Τουρκία αναγνωρίζει την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (TRNC).Μέχρι να επιτευχθεί ισότιμα δίκαιη λύση στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, η Τουρκία θα διατηρεί τη θέση της σχετικά με το «Θέμα Κύπρου»

Την υποσημείωση αυτή συνοδεύει η δήλωση των κρατών μελών της ΕΕ που είναι και μέλη του ΟΟΣΑ και της Ευρ.Ένωσης (όχι όμως του  ΟΟΣΑ) που αναφέρει ότι:

• «Η Κυπριακή Δημοκρατία αναγνωρίζεται από όλα τα μέλη του ΟΗΕ με εξαίρεση την Τουρκία. Η ενημέρωση σε αυτό το έγγραφο αφορά την περιοχή που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο της Κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας.»

1. Η συμμετοχή της Κύπρου στο Πρόγραμμα του ΟΟΣΑ,  PISA, είναι ένα «πολύ πολιτικό θέμα» -παρά το ότι έχει υψηλό κόστος.

• Ωστόσο από τη συμμετοχή λόγω «πολιτικών λόγων», μέχρι την αναγωγή της συμμετοχής σε κύριο «εργαλείο και στόχο» για «αξιολόγηση του εκπαιδευτικού μας συστήματος» υπάρχει χάσμα στόχων και προτεραιοτήτων. Το παραδέχονται όλοι ότι το Εκπαιδευτικό Σύστημα χρειάζεται ριζική Μεταρρύθμιση, όπως και το κοινωνικοοικονομικό μας σύστημα και το πολιτικό σύστημα αξιών, νοοτροπιών και κουλτούρας.

3.Τα αποτελέσματα της διδακτικής διαδικασίας και μάθησης εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Οι διοργανωτές PISA/ΟΟΣΑ, διερεύνησαν και δημοσίευσαν παράλληλα με τα αριθμητικά αποτελέσματα και την κατάταξη σχετικές έρευνες σε συνολικά τέσσερις τόμους με τους εξής τίτλους:

• Οι τέσσερις Τόμοι και τίτλοι:
•   Τόμος Ι:  Τι Γνωρίζουν οι μαθητές και τι μπορούν να κάνουν: Οι επιδόσεις των Μαθητών στα Μαθηματικά, Ανάγνωση/κατανόηση κειμένου και Φυσικές επιστήμες  

• Είναι το μέρος που παίρνει τη μεγαλύτερη δημοσιότητα με αναφορά σε επιδόσεις και κατάταξη χωρών των μαθητών
• Τόμος ΙΙ: Η Αριστεία μέσα από τη Δικαιότητα (Equity): Προσφέροντας σε κάθε Μαθητή τη Δυνατότητα να Επιτύχει  

•   Αναφέρεται στην παρεμβολή των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν τα αποτελέσματα, όπως: Η διαφορετικότητα της οικογενειακής κατάστασης και δομής, η απασχόληση των γονιών, η μεταναστευτική «ιδιότητα», οι  ευκαιρίες και δυνατότητες που προσφέρονται για να χαρακτηρίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα από τη δικαιότητα, τα οικονομικά χαρακτηριστικά της εκπαίδευση, το σχολικό περιβάλλον, οι πολιτικές στην εκπαίδευση για αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων στο πλαίσιο της δικαιότητας.
•  Τόμος ΙΙΙ: Ετοιμότητα για Μάθηση: Η Συμμετοχή/εμπλοκή, οι Στάσεις και τα Κίνητρα των Μαθητών  

•   Αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα στους παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση και τη συμμετοχή των μαθητών στο Σχολείο- και με το Σχολείο-τις πεποιθήσεις και αντιλήψεις των μαθητών για τα Μαθηματικά, τη συμμετοχή τους σε σχετικές δραστηριότητες, το ρόλο των εκπαιδευτικών και του Σχολείου στη διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών για συμμετοχή των μαθητών, το ρόλο της οικογένειας στη διαμόρφωση αυτών των στάσεων, την επίδραση σε αυτά των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων και φύλου.  

         Τόμος IV:  Τι κάνει τα Σχολεία να είναι Επιτυχημένα; Πόροι,  Πολιτικές, Πρακτικές  

•  Αναφέρεται ανάμεσα σε άλλα στον ιδιαίτερο ρόλο του σχολικού συγκείμενου με όλες τις σχετικές πολιτικές που επηρεάζουν το σχολικό κλίμα και ατμόσφαιρα μάθησης, όπως:
•  Τον τρόπο που οι οικονομικές παροχές, οι πολιτικές και πρακτικές σχετίζονται με τα μαθησιακά αποτελέσματα: Πώς το σχολικό σύστημα επιλέγει και ομαδοποιεί τους μαθητές του, τις δαπάνες, το σύστημα διοίκησης του εκπαιδευτικού συστήματος,  το μαθησιακό περιβάλλον, τα χαρακτηριστικά του Σχολείου και του σχολικού συστήματος.  
•  Πώς προάγονται και προχωρούν οι μαθητές μέσα στο σχολικό σύστημα, πώς το εκπαιδευτικό σύστημα οργανώνει τα σχολικά προγράμματα, την κοινωνική και ακαδημαϊκή συμμετοχή, τη σχέση κινήτρων των μαθητών με την ομαδοποίηση-κάθετη και οριζόντια.    
• Τις επενδύσεις στην εκπαίδευση, όπως μισθοί εκπαιδευτικών/ ανθρώπινοι πόροι -επιμόρφωση εκπαιδευτικών, προαπαιτήσεις για εισδοχή στο επάγγελμα εκπαιδευτικού, αναλογία εκπαιδευτικών-μαθητών, επαγγελματική ανέλιξη εκπαιδευτικών. 
• Την υλικοτεχνική υποδομή και τα διατιθέμενα εκπαιδευτικά μέσα
• Το Σχολικό χρόνο διδασκαλίας, το χρόνο για πραγματική μάθηση των μαθητών στη σχολική ζωή, το μέγεθος της τάξης, το χρόνο που αφιερώνεται για μάθηση μετά το Σχολείο, δράσεις εκτός αναλυτικού προγράμματος, τη συμμετοχή μαθητών στη προδημοτική εκπαίδευση.
•  Τη Διοίκηση του Σχολείου, την αξιολόγηση και λογοδοσία του συστήματος με αναφορές: Στην αυτονομία της σχολικής μονάδας, τη δυνατότητα επιλογής του σχολείου, τη συμμετοχή του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, τη διοίκηση και ηγεσία των Διευθυντικών στελεχών, καθώς και των Γονιών.
• Την Αξιολόγηση και τις εξετάσεις, τους στόχους και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων εκτός σχολείου, τη διασφάλιση ποιότητας και την παρακολούθηση των πρακτικών των εκπαιδευτικών των Μαθηματικών.
• Την ποιότητα της μάθησης όπως επηρεάζεται από το σχολικό περιβάλλον και τις απουσίες-σκασιαρχείο των μαθητών, ή την αργοπορημένη άφιξη τους. 
• Το σχολικό κλίμα με τις σχέσεις εκπαιδευτικών –μαθητών, το κλίμα πειθαρχίας, η ηθική και αξίες των εκπαιδευτικών.
• Τη σχέση ανάμεσα στο σχολικό κλίμα και τα αποτελέσματα με τα χαρακτηριστικά των μαθητών που φτάνουν αργοπορημένοι στο σχολείο αλλά και  της Διοίκησης και πρακτικής του Σχολείου.   

Η αξιολόγηση PISA και τα αποτελέσματα-έρευνες επιβάλλουν μελέτη για το πώς τα «άλλα» χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού μας συστήματος, το κοινωνικοοικονομικό και σχολικό συγκείμενο, τα προσόντα, οι συμπεριφορές και η κουλτούρα αυτών που κάνουν πολιτική, που εποπτεύουν, που προάγουν, που διοικούν και που διδάσκουν, αλλά και των γονιών, επηρεάζουν την όλη λειτουργία του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Προφανώς η αλλαγή μόνο των Αναλυτικών Προγραμμάτων ή του συστήματος πρόσληψης των εκπαιδευτικών δεν μπορούν να λύσουν τις διαπιστωμένες προβληματικές καταστάσεις. Θα πρέπει να γίνει μια ολική μεταρρύθμιση εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών για να αλλάξουν πρακτικές, νοοτροπίες και κουλτούρα-έστω και σε βάθος χρόνου

*MasterofScience-SUNYUniversityNewYork, Albany-USA [Ανάπτυξη Αναλυτικών Προγραμμάτων και Διδακτική Επιστήμη] PhD- Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών [Παιδαγωγικά].