ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΑΤΖΗΣΤΑΣΟΥ* PhD
Σε μια προσπάθεια να περιορίσει ο τραπεζικός πανικός (bank run) η Κυβέρνηση πρότεινε ως αντάλλαγμα στους καταθέτες που δεν θα αποσύρουν τα χρήματα τους για περίοδο δυο χρόνων ομόλογα συνδεδεμένα με τον φυσικό πλούτο της χώρας– φωτογραφίζοντας το φυσικό αέριο. Υπό τις περιστάσεις οι οικονομικοί πόροι που υπάρχουν διαθέσιμοι και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να αποτρέψουν τη χρεωκοπία είναι μάλλον περιορισμένοι– εξαιρουμένου ίσως του δανεισμού από την Τρόικα. Αναγκαστικά τα κίνητρα προς του καταθέτες θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να είναι συνδεδεμένα με μελλοντικά (κρατικά) έσοδα. Εύλογα μπορεί να διερωτηθεί κάποιος πόσο ρεαλιστικό είναι να δεσμευτούν τα δυνητικά έσοδα από τους υδρογονάνθρακες;
Από ενεργειακής άποψης το πεδίο φυσικού αερίου Αφροδίτη, είναι ίσως η πιο γνώριμη κληρονομία της προηγούμενης κυβέρνησης, συνοδευόμενη όμως από ορισμένους περιοριστικούς όρους. Η αναβάθμιση των φυσικών πόρων σε εγνωσμένα κοιτάσματα υδρογονανθράκων πρέπει να περάσει από μια προκαθορισμένη διαδικασία, η οποία διασφαλίζει την εμπιστοσύνη μετατροπής στοιχείων ενεργητικού (assets) σε νομισματική αξία (monetary value). Στην πετρελαϊκή ορολογία τα εγνωσμένα αποθέματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου είναι αυτά που «βάση ανάλυσης των γεωλογικών και μηχανικών στοιχείων έχουν τουλάχιστον 90% πιθανότητα να είναι εμπορικά απολήψιμα υπό τις υπάρχουσες οικονομικές συνθήκες, τεχνικές μεθόδους και κυβερνητικούς κανονισμούς.» Μέχρι μια ποσότητα φυσικού αερίου να καταταχθεί ως εγνωσμένη (proved reserve) δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στα ενεργητικά στοιχεία μιας πετρελαϊκής εταιρείας. Για σκοπούς οικονομικού απολογισμού προς επενδυτές, τα μεγάλα χρηματιστήρια (π.χ., Νέας Υόρκης) απαιτούν από τις εταιρείες όπως τεκμηριώσουν την κατοχή στοιχείων ενεργητικού με την αξιολόγηση τους ως εγνωσμένων αποθεμάτων.
Περισσότερο από ένα χρόνο μετά τον εντοπισμό από την Noble Energy περίπου 200 δις κυβικών μέτρων (bcm, gross mean) φυσικού αερίου στο τεμάχιο 12, το πεδίο φυσικού αερίου δεν έχει ακόμα καταταχτεί ως εγνωσμένο απόθεμα. Συνήθως επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις είναι απαραίτητες για να αναβαθμιστεί ένας ταμιευτήρας (πόρος) σε απόθεμα. Η επιβεβαίωση πεδίων (υδρογονανθράκων) είναι η διαδικασία μετατροπής πιθανών αποθεμάτων, τα οποία έχουν πιθανότητα απόληψης τουλάχιστον 50%, σε εγνωσμένα αποθέματα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να ορυχθεί τουλάχιστον μια επιβεβαιωτική γεώτρηση στον γεωλογικό σχηματισμό. Οι γεωτρήσεις που έχουν σχεδιαστεί για την περιχαράκωση του ταμιευτήρα παρέχουν (πιο) αξιόπιστες πληροφορίες όσον αφορά την ποσότητα των υδρογονανθράκων, το χαρακτηρισμό του ταμιευτήρα (δηλ. πιέσεις, θερμοκρασίες, πορώδες πετρωμάτων, κλπ.) και διευκολύνουν τη μελλοντική παραγωγή. Πιο σημαντικός στόχος της επιβεβαίωσης πεδίων είναι ο προσδιορισμός της αβεβαιότητας σχετικά με την εμπορική αξία την ανακάλυψης ενός πεδίου που βοηθά στη λήψη της απόφασης κατά πόσο ένα πεδίο αξίζει (ή μπορεί) να αναπτυχθεί (ή όχι) δηλαδή να κηρυχτεί εμπορικό (declaration of commerciality) .
Ανάλογα με την περιπλοκότητα του γεωλογικού σχηματισμού, τον εκτιμημένο όγκο των υδρογονανθράκων και άλλες διαθέσιμες πληροφορίες, η αξιολόγηση των δεδομένων μέσα από τη διαδικασία επιβεβαίωσης μπορεί να διαρκέσει από μερικούς μήνες μέχρι και τρία χρόνια. Με τη συμπλήρωση της επιβεβαίωσης, ανεξάρτητοι σύμβουλοι ή εξειδικευμένες εταιρείες αναλαμβάνουν το έργο της επαλήθευσης των εγνωσμένων αποθεμάτων. Παρόλο που η διαδικασία επιβεβαίωσης είναι χρονοβόρα και έχει ψηλό κόστος, εντούτοις είναι δικαιολογημένη υπό την έννοια ότι μετριάζει το ρίσκο της ανάπτυξης του πεδίου το οποίο μπορεί να ξεπεράσει κατά πολύ το κόστος της επιβεβαίωσης. Με απλά λόγια, ένα εγνωσμένο απόθεμα προσφέρει εξασφαλίσεις σε δυνητικούς επενδυτές.
Μόνο τότε είναι δυνατό για μια εταιρεία ή μια χώρα να προσδώσει αξιόπιστη αξία σε ένα απόθεμα υδρογονανθράκων του οποίου η επί τόπου (in-situ) κοστολόγηση επιτυγχάνει χαμηλότερη τιμή ανά βαρέλι πετρελαίου ή $/εκατομμύριο BTU για το φυσικό αέριο. Ωστόσο, μεγαλύτερη αξία μπορεί να αποκομίσει κανείς από κάποιο απόθεμα εάν υπάρχει η απαραίτητη υποδομή για την εξαγωγή και διανομή των υδρογονανθράκων προς τους καταναλωτές, συχνά, μέσω της διεθνούς αγοράς.
Ακόμα μεγαλύτερα οφέλη μπορεί να αποκομίσει η ανάδοχος χώρα, εάν η τοπική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου συμμετέχει ενεργά σε όλες τις φάσεις της ανάπτυξης των υδρογονανθράκων, δηλαδή: εξερεύνηση, επιβεβαίωση, ανάπτυξη, παραγωγή και εγκατάλειψη. Όπως είναι αναμενόμενο η ανάπτυξη ενός υπεράκτιου πεδίου, η οποία περιλαμβάνει πλωτή πλατφόρμα, υποθαλάσσια πηγάδια, και, ενδεχομένως, υποθαλάσσιο αγωγό απαιτεί σημαντικές επενδύσεις ειδικότερα όταν τα αποθέματα βρίσκονται σε πολύ βαθιά νερά και μακριά από τη στεριά. Η ανάπτυξη του πεδίου Αφροδίτη αναμένεται να κοστίσει περίπου $1.5-2 δις.
Πριν από την ανάπτυξη του πεδίου Αφροδίτη πρέπει κανείς να λάβει υπόψη το γεγονός ότι η κοινοπραξία Noble-Delek-Anver θα πρέπει να ανακτήσει τις δαπάνες της με ένα εύλογο περιθώριο κέρδους. Επιπλέον σε αυτό προστίθεται το κόστος της εμπορικής συμφωνίας εκμετάλλευσης (unitisation agreement) μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ απόρροια του γεγονότος ότι το πεδίο Αφροδίτη γειτνιάζει με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) του Ισραήλ. Σε μια τέτοια συμφωνία η Κύπρος ενδέχεται να λάβει το 80% και το Ισραήλ το υπόλοιπο 20% της ποσότητας του φυσικού αερίου.
Μόνο όταν η κυβέρνηση της αναδόχου χώρας λάβει την έγκριση από την εταιρεία που κατέχει τα δικαιώματα εκχώρησης είναι δυνατόν να εκδώσει ομόλογα που είναι συνδεδεμένα με το μερίδιο της. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πηγές, με την προϋπόθεση ότι οι πετρελαϊκές εταιρείες θα ανακτήσουν το κόστος τους, το 70% περίπου των εσόδων από την πώληση του φυσικού αερίου του πεδίου Αφροδίτη θα καταλήγει στα κρατικά ταμεία.
Επιστρέφοντας στο σενάριο της έκδοσης ομολόγων φυσικού αερίου οι προοπτικές δεν είναι και τόσο ευοίωνες. Δεδομένου ότι το κυπριακό κοινοβούλιο θα νομιμοποιήσει την Κρατική Εταιρεία Υδρογονανθράκων (ΚΡ.ΕΤ.Υ.Κ.), τα ομόλογα θα φέρουν την ίδια αξιολόγηση, από οίκους αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (credit rating agencies), όπως η οικεία χώρα της εθνικής πετρελαϊκής εταιρείας. Το ίδιο ισχύει και για άλλες εθνικές πετρελαϊκές εταιρείες, όπως η Petrobras και η Gazprom που έχουν την ίδια πιστοληπτική ικανότητα με τη Βραζιλία και τη Ρωσία αντίστοιχα. Ως εκ τούτου, εάν τα ομόλογα της Κύπρου έχουν αξιολόγηση «σκουπίδια» (junk) το ίδιο θα ισχύει και για τα ομόλογα φυσικού αερίου της KΡETYK.
Λόγω του εγγενούς κινδύνου, υποδεέστερα ομόλογα προσφέρουν υψηλότερες αποδόσεις. Με τη σειρά της αυτή η απόδοση είναι συνήθως συνδεμένη με το επιτόκιο με το οποίο η ανάδοχος χώρα δανείζεται χρήματα με την έκδοση κρατικών ομολόγων. Ένεκα του μεγάλου βάθους, υπεράκτια πεδία φυσικού αερίου σε υπέρ-βαθεία νερά (>1,500μ) είναι δαπανηρά έργα που απαιτούν πολυδάπανο εξοπλισμό. Παρά την αισιοδοξία υπάρχει ένα ανώτατο όριο αξίας των ομολόγων που μια κρατική εταιρεία υδρογονανθράκων μπορεί να εκδώσει.
Επιπλέον πριν από την έκδοση ομολόγων φυσικού αερίου θα πρέπει να διευκρινιστούν ορισμένα άλλα θέματα. Πρώτον, οι επενδυτές θα απαιτήσουν ένα «οδικό χάρτη» για την εξαγωγή του φυσικού αερίου από την Κύπρο. Οι μικρές ανάγκες της Κύπρου σε φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, που υπολογίζονται σε περίπου 1.2 δις κυβικών μέτρων (δκμ) ανά έτος, δεν μπορούν να δικαιολογήσουν οικονομικά την ανάπτυξη του πεδίου Αφροδίτη. Για να καταστεί μια τέτοια ανάπτυξη οικονομικά βιώσιμη θα πρέπει να εξάγεται μια αισθητά σημαντική ποσότητα φυσικού αερίου, πιθανότατα, σε υγροποιημένη μορφή.
Για αυτό το λόγο πρέπει να κατασκευαστεί μια μονάδας (train) υγροποίησης φυσικού αερίου (ΥΦΑ) με εξαγωγική δυνατότητα της τάξης των 5 εκατ. τόνων ΥΦΑ ανά έτος (5mtpa). Η προσέλκυση επενδύσεων περίπου €7 δις που απαιτούνται για μια τέτοια επένδυση δεν είναι καθόλου εύκολο εγχείρημα. Για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό είτε θα πρέπει να ανακαλυφθούν περισσότερα κοιτάσματα φυσικού αερίου από τις πετρελαϊκές εταιρείες δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ, είτε το Ισραήλ και η Κύπρος θα πρέπει να συνεργαστούν στην από κοινού εξαγωγή (monetisation) των αποθεμάτων τους. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι το Ισραήλ να εγκρίνει την εξαγωγή φυσικού αερίου και να ενισχυθούν οι δεσμοί των δυο χωρών.
Πριν την έκδοση ομολόγων φυσικού αερίου υψίστης σημασίας προέχουν οι απαραίτητοι σχεδιασμοί που περιλαμβάνουν την εκπόνηση μελέτης pre-end front engineering design (FEED), μελέτη σκοπιμότητας και προσέλκυση αγοραστών φυσικού αερίου. Εν κατακλείδι, τα ομόλογα φυσικού αερίου μπορούν να σαγηνεύσουν καταθέτες μόνο όταν είναι υποσχόμενα από επενδυτικής άποψης. Ασφαλώς και το φυσικό αέριο προσφέρει ελπίδα στην οικονομική ζοφερότητα. Η αναζήτηση πετρελαίου από την Total συνεισφέρει σημαντικά στο κλίμα αισιοδοξίας. Αν είχαμε μόνο την τύχη με το μέρος μας και λίγο περισσότερο περιθώριο για ελιγμούς δηλαδή, αναδρομικά, περισσότερο χρόνο.
*Ερευνητή στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στον τομέα των υδρογονανθράκων και τεχνολογιών έκλυσης χαμηλών επιπέδων άνθρακα. Ιστοσελίδα: www.energysequel.com
