ΤΗΣ ΣΤΕΛΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ*

Έχει επανειλημμένα λεχθεί ότι για να στηριχθεί ένα οικοδόμημα πρέπει να θεμελιωθεί γερά. Χιλιοειπωμένο είναι επίσης το γεγονός ότι θεμέλιο του εκπαιδευτικού οικοδομήματος είναι αναπόφευκτα η προσχολική εκπαίδευση.[i] Είπαμε και για την ανάποδη πυραμίδα του δικού μας εκπαιδευτικού συστήματος: επίσημοι φορείς, κοινωνία και πολιτεία αφενός επενδύουν και αφετέρου εστιάζουν εμμονικά σε μαθησιακά αποτελέσματα, σε πίνακες κατάταξης και σε μέσους όρους που αφορούν στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια κυρίως εκπαίδευση. Αναζητούν αιτίες και αφορμές επιδιώκοντας την επίρριψη ευθυνών σε ανεπαρκείς εκπαιδευτικούς, αδιάφορους μαθητές, παιδαγωγικές μεθόδους, εξεταστικά συστήματα και τρόπους βαθμολόγησης. 

Και καθώς το κέντρο βάρους κάθε προσοχής και προσπάθειας αναλώνεται στο να διορθωθούν -πάντα εκ των υστέρων- τα κακώς κείμενα, τα οποία αποκαλύπτουν απροκάλυπτα οι αριθμοί, κανείς δεν γυρίζει να δει το πρόβλημα στην αρχή και είτε να το λύσει άμα τη εμφανίσει του είτε να προλάβει προνοώντας και προβλέποντας την εξάπλωσή του. Εν ολίγοις η ρήση «it’s easier to build strong children than to repair broken adults» του Frederic Douglass[ii] δεν φαίνεται να μας λέει τίποτα. Και ακόμα χειρότερα, δεν φαίνεται να είμαστε ικανοί να κάνουμε τις απαραίτητες αναγωγές και να συναντήσουμε τον Douglass σε σχέση με το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα. Κι όμως, υποθετικά, θα μπορούσε να είναι ευκολότερο αλλά σιγουρά, πρακτικά, είναι προτιμότερο να δομήσεις ένα δυνατό εκπαιδευτικό σύστημα στη βάση του παρά να τρέχεις να διορθώσεις αδυναμίες κάπου κοντά στην κορυφή του, όταν αυτές είναι, μάλιστα, αποτέλεσμα αλυσιδωτών γεγονότων/ λαθών/ παραλήψεων/ λανθασμένων αποφάσεων. 

Η ειρωνεία έγκειται στο γεγονός πως δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία για να αντιληφθούμε την πιο πάνω θέση. Αυτό που πραγματικά χρειάζεται -και προφανώς μας λείπει- είναι η κουλτούρα για να τη δεχτούμε και η διάθεση για να προσπαθήσουμε να την εφαρμόσουμε. Σε μια χώρα όπου οι παιδαγωγοί άγονται και φέρονται από πολιτικές αποφάσεις οικονομικών συμφερόντων και η παιδαγωγική επιστήμη αφήνεται στην κρίση μιας κοινωνίας η οποία αυτοανακηρύσσεται φωτεινός γνώστης των πάντων, ο πιο αδύναμος κρίκος είναι το σχολείο και παράπλευρη απώλεια ο μαθητικός πληθυσμός. 

Ενώ η έρευνα και η παιδαγωγική επιστήμη στηρίζουν και προωθούν την εισαγωγή του παιχνιδιού κατά τη μάθηση και τη διδασκαλία[iii] (play pedagogy),[iv] ενώ η παιδαγωγική πρακτική εισάγει όλο και περισσότερο το παιχνίδι στη μαθησιακή διαδικασία,[v] ενώ το παιχνίδι στη βάση αναπτυξιακών οροσήμων της παιδικής ηλικίας είναι άρρηκτα δεμένο με τη γνωστική ανάπτυξη, την συναισθηματική ενδυνάμωση, την αισθητηριακή ολοκλήρωση, την κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη του παιδιού,[vi] στη χώρα μας ανειδίκευτοι ειδικοί επί παντός θέματος αποφασίζουν και απαιτούν διαφορετικά. Τα επιχειρήματά τους -απόλυτα τεκμηριωμένα στη βάση της μηδενικής εμπειρογνωμοσύνης- τους ακολουθούν το εξής κυκλικό και επαναλαμβανόμενο μοτίβο «όλη μέρα παίζετε, φτάνει παιχνίδι (!), οι γονείς ανησυχούν ότι τα παιδιά έμειναν πίσω (!!), να μάθετε τα μωρά να γράφουν και να διαβάζουν, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός στην Α΄ δημοτικού (!!!), θα πάρω το παιδί μου ιδιαίτερα προετοιμασίας για το δημοτικό (!!!!), τα ιδιωτικά μαθαίνουν στα παιδιά να διαβάζουν και να γράφουν» και το εν λόγω παραλήρημα άμα τη εκκινήσει του δεν λαμβάνει τέλος. Κατά συνέπεια, όταν ως κοινωνία ξεκινούμε να αξιολογούμε την εκπαίδευση των παιδιών στη βάση μοτίβων ανταγωνισμού, αριθμητικά μετρήσιμων μαθησιακών αποτελεσμάτων (test related assessment), σύγκρισης δημόσιων και ιδιωτικών παρόχων και να αναμένουμε -και ενίοτε να απαιτούμε- πρακτικές οι οποίες δεν απαντούν ούτε στις ανάγκες των παιδιών αλλά ούτε και στη φιλοσοφία της παιδαγωγικής επιστήμης, τροφοδοτούμε και συντηρούμε ένα σύστημα που λανθάνει και κατ΄ επανάληψη οδηγείται σε αυτοανάφλεξη.

Η σκοπιμότητα της παρούσας παρέμβασης είναι να προϊδεάσει ως προς την απογοητευτική αλλά ταυτόχρονα και αντιπροσωπευτική εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας καθώς έρευνα, επιστήμη, εμπειρία και τεχνογνωσία τελούν υπό ομηρία, όσον αφορά στην προσχολική εκπαίδευση. Είναι επιτέλους καιρός να αναγνωρισθεί στον κάθε ειδικό ο ρόλος του και η αξία της επιστήμης του. Είναι επιτέλους καιρός να αναγνωρισθεί στην προσχολική εκπαίδευση η αξία της και ο ρόλος που διαδραματίζει σε σχέση με την εξέλιξη της εκπαιδευτικής πορείας των μαθητών[vii] αλλά και την ενδυνάμωση του ίδιου του εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι ακόμα καιρός να πάρουμε μια μικρή απόσταση από τις έρευνες, τους μέσους όρους, τις κατατάξεις και τις συγκρίσεις και να θέσουμε ερωτήματα που αφορούν μη εύκολα μετρήσιμες αλλά εξίσου σημαντικές μαθησιακές (και μη) δεξιότητες και διαδικασίες όπως η μεταγνωστική ικανότητα, η δημιουργικότητα, η αυτορρύθμιση, η διερεύνηση, η επικοινωνία, η αποδοχή, η έκφραση, η κρίση, η αυτογνωσία, η λύση προβλήματος, η διαχείριση συναισθημάτων και συγκρούσεων κ.α. Όσο παράξενο και αν ακούγεται, αυτά θα έπρεπε γονείς και κοινωνία να διεκδικούν και να απαιτούν από την προσχολική βαθμίδα, σε αυτά θα έπρεπε να στοχεύουν και όλες οι υπόλοιπες βαθμίδες και σε αυτά να επενδύει η πολιτεία, καθώς αναμφισβήτητα αφορούν δεξιότητες και διαδικασίες που συνοδεύουν ένα παιδί σε όλη του τη ζωή και δεν μπορούν να δοκιμαστούν από τελικές αξιολογήσεις, να βαθμολογηθούν και να πάρουν αριθμό κατάταξη σε πίνακες αξιολόγησης, καθώς καθημερινά τίθενται υπό δοκιμασία από την ίδια τη ζωή.

*Εκπαιδευτικός Δημοτικής (Προσχολική Εκπαίδευση)