ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ*
Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί και ακουστεί πολλά για την ψυχική ανθεκτικότητα αφού η αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας σχετίζεται τόσο με την παρουσία προβλημάτων ή διαταραχών όσο και με τη μειωμένη παρουσία κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων σε παιδιά και ενήλικες.
Όταν αναφερόμαστε στην ψυχική ανθεκτικότητα, το μυαλό του καθενός δίνει μια διαφορετική ερμηνεία βασισμένη σε ατομικά χαρακτηριστικά, εμπειρίες, προσδοκίες, ικανότητες, ανάγκες και ούτω καθεξής. Στον ερευνητικό χώρο επικρατούν αρκετοί ορισμοί που μπορεί να επικεντρώνονται είτε στις προκλήσεις της ζωής
«…είναι η διαδικασία χειρισμού αποδιοργανωτικών, στρεσογόνων ή προκλητικών γεγονότων στη ζωή μ΄ έναν τρόπο που να παρέχει στο άτομο πρόσθετες δεξιότητες προστασίας και διαχείρισης από ότι είχε πριν…» (G.E. Richardsonetal, 1990) ή στο ίδιο το άτομοσε ένα πιο οικολογο-κοινωνικό πλαίσιο
«στο πλαίσιο των μεγάλων αλλαγών που είμαστε εκτεθειμένοι, η ψυχική ανθεκτικότητα είναι όχι μόνο η ικανότητα των ατόμων να βρουν τον δρόμο τους μέσα από …εργαλεία που βοηθούν την ευημερία, αλλά και η ικανότητά ατομικά και συλλογικά να διαπραγματεύονται ….με το περιβάλλον τους ώστε να αποκτήσουν αυτά τα εργαλεία» (M. Ungar, 2000).
Στο πλαίσιο του σχολείου, η αύξηση προβλημάτων ψυχικής υγείας και προσαρμογής, αναδεικνύει την αναγκαιότητα σχεδιασμού και εφαρμογής εναλλακτικών παρεμβάσεων. Στις πλείστες των περιπτώσεων οι παρεμβάσεις αυτές στοχεύουν στο μαθητικό πληθυσμό όπου παρατηρείται αύξηση των κρουσμάτων παραβατικής συμπεριφοράς, περιστατικά μελαγχολίας, αυτοκαταστροφής, σχολικής διαρροής, σχολικού εκφοβισμού και άλλα.
Το άρθρο αυτό στοχεύει στο να προβληματίσει όχι τόσο στο τι πρέπει να κάνουμε για να βοηθήσουμε τους μαθητές αλλά στο τι μπορεί να γίνει για να ενδυναμωθούν οι εκπαιδευτικοί. Όπως δηλώνει και η Χ.Γ. Χατζηχρήστου (2008), «είναι μη ρεαλιστικό να προσδοκούμε από τους μαθητές να είναι ψυχικά ανθεκτικοί, όταν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι». Με άλλα λόγια, εάν οι εκπαιδευτικοί δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν των προκλήσεων, δυσκολιών, ραγδαίων κοινωνικών και εκπαιδευτικών αλλαγών, πώς μπορούμε να περιμένουμε κάτι ανάλογο από τους μαθητές;
Στο χώρο της εκπαίδευσης παρατηρείται μια αλλαγή τόσο στη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού, στις προσδοκίες σχετικά με το ρόλο των σχολείων και πως επιτελούν το έργο τους όσο και σε μια αυξανόμενη τάση να ασκείται αρνητική κριτική προς το επάγγελμα του εκπαιδευτικού. Εκτός από τους εξωγενείς αυτούς παράγοντες, τα πολλά χρόνια υπηρεσίας, η μη ευελιξία σε αλλαγή παραδοσιακών ρόλων, μια αίσθηση επαγγελματικής στασιμότητας και τα όποια αισθήματα αδυναμίας και ματαίωσης, ως ενδογενείς παράγοντες όλα αυτά, μπλοκάρουν τη διαδικασία προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας στους εκπαιδευτικούς.
Ο ρόλος της ΥΕΨ δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην αξιολόγηση ατομικών περιπτώσεων μαθητών. Προγράμματα και παρεμβάσεις δεν θα έπρεπε να ζητούνται από τον εκάστοτε διευθυντή μόνο για τους μαθητές. Οι ενήλικες εκπαιδευτικοί έχουν ανάγκη να ακουστούν και να βοηθηθούν έτσι ώστε να προσπαθήσουν να μειώσουν τους παράγοντες επικινδυνότητας δηλαδή τους παράγοντες εκείνους που τους κάνουν λιγότερο ψυχικά ανθεκτικούς. Αυτοί οι εκπαιδευτικοί, αναφέρει η κ. Χρυσή Χατζηχρήστου (2008) στο βιβλίο της «Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα», θα μπορέσουν «στην πραγματικότητα να αποτελέσουν ίσως τη μοναδική ελπίδα που πολλοί μαθητές έχουν να μεταβούν από το ένα άκρο – της επικινδυνότητας – στο άλλο άκρο, της ψυχικής ανθεκτικότητας».
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού
