ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Μια συνηθισμένη κατηγορία της νεότερης γενιάς ελληνοκυπρίων πολιτικών εναντίον της παλαιότερης είναι ότι έχει απαρχαιωμένες και ξεπερασμένες πολιτικές αντιλήψεις και απόψεις που παραπέμπουν σε παλαιότερη εποχή, και συγκεκριμένα στη γενιά του 1960. Γι’ αυτό ακούμε συχνά να περιγράφεται κάποιος περιφρονητικά ότι ανήκει στη «γενιά του 1960» ή ότι σκέφτεται και συμπεριφέρεται σαν πολιτικός της γενιάς του 1960.
Επειδή το θέμα αυτό είναι σήμερα πολύ επίκαιρο και ουσιαστικό, αφού θα διαδραματίσει, πιστεύω, σημαντικό ρόλο στη μορφή των πολιτικών διαβουλεύσεων και συζητήσεων που θα διεξαχθούν και στην ποιότητα των προτάσεων που θα υποβληθούν και των πολιτικών αποφάσεων που θα ληφθούν σε πολύ ζωτικά για τον τόπο ζητήματα, πιστεύω πως θα βοηθούσε αν αφιερώναμε λίγο χρόνο να σκεφθούμε κριτικά πάνω σ’αυτό και να προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει γενιά των πολιτικών του 1960, ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της και πώς αυτά εξηγούνται ιστορικά και πολιτιστικά. Πιστεύω πως ο χαρακτηρισμός αυτός στηρίχτηκε σε μια γενίκευση των συμπεριφορών και των τρόπων σκέψης μερικών πολιτικών της γενιάς του 1960. Η γενίκευση αυτή ωστόσο με κανένα τρόπο δεν εκφράζει κατ’ ανάγκη όλους τους πολιτικούς της γενιάς εκείνης στον ίδιο βαθμό. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν ήταν έμφυτα ούτε οφείλονται σε αδυναμίες πολιτικής σκέψης. Ούτε βέβαια ήταν τυχαία. Ήταν το αποτέλεσμα της επίδρασης του κυρίαρχου τρόπου σκέψης της νεωτερικής εποχής (modernity), που επηρέαζε τη σκέψη των ανθρώπων σε πολλές χώρες και όχι μόνο στην Κύπρο και είχε σχέση με την ουσιαστικοκρατική γνωσιολογία της εποχής εκείνης Τα βασικότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν n αντίληψη ότι α) υπάρχει ένα μόνο γενικό καλό για όλους, β) υπάρχει μόνο μια αλήθεια, αναλλοίωτη και απόλυτη για όλους, γ)αυτή την κατέχουν a priori μόνο οι σοφοί και πεπειραμένοι ηγέτες και γενικά οι πνευματικοί άνθρωποι και δεν μπορεί να προέλθει επαγωγικά και διαλογικά, και δ) αυτή η αλήθεια πρέπει να διατυπώνεται με την ανάλογη επισημότητα και ύφος, αυστηρά, αφ’ υψηλού, με τρόπο που να θυμίζει πολύ το αλάθητό του Πάπα, ώστε να πείθει. Η παρομοίωση με το αλάθητο του Πάπα δεν είναι τυχαία. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση υπάρχει το θρησκευτικό στοιχείο, στην πρώτη περίπτωση φανερό (η κατοχή της εξ αποκαλύψεως αλήθειας) και στη δεύτερη λανθάνον. Ιστορική έκφραση αυτών των αντιλήψεων, αυτού του τρόπου σκέψης και αυτού του ύφους στην περίπτωση της Κύπρου ήταν οι δηλώσεις που σφράγισαν ιστορικά και καθόρισαν στην πράξη ολόκληρη την εποχή εκείνη, το «εις και μόνος», η αφήγηση περί «εθναρχών», και η εύκολη κατηγορία περί «εθνικής μειοδοσίας» όλων των μη αποδεχομένων αυτές τις αφ’ υψηλού δηλώσεις.
Είναι όμως μεγάλη πλάνη να πιστεύει κανείς πως αυτός ο τρόπος σκέψης ανήκει πια οριστικά στο παρελθόν. Παρακολουθώντας κάποιος μερικούς σημερινούς πολιτικούς και τους/τις εκπροσώπους τους διαπιστώνει με πολλή θλίψη πως σε τίποτε σχεδόν δεν διαφέρουν από τους πολιτικούς που χαρακτηρίζονται υποτιμητικά ως πολιτικοί της γενιάς του 1960: η ίδια μονολιθικότητα και απολυτότητα στη σκέψη, η ίδια αταλάντευτη πίστη για την απόλυτη ορθότητα της δικής τους άποψης και το λανθασμένο της άποψης των άλλων, η ίδια απόρριψη κάθε ιδέας για συζήτηση και νηφάλιο διάλογο, και το ίδιο υπεροπτικό και αυστηρό ύφος που δεν επιτρέπει καμιά αμφισβήτηση. Και να σκεφθεί κανείς πως πέρασαν από τότε έξι δεκαετίες σκληρών και τραγικών εμπειριών που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στον τόπο μας και πως ζούμε σήμερα σε μια τελείως διαφορετική εποχή, τη μετανεωτερική, που χαρακτηρίζεται από την απόρριψη της απόλυτης αλήθειας («δεν υπάρχει μια μόνο αλήθεια αλλά κομμάτια αλήθειας») και της απόλυτης βεβαιότητας, από τον πλουραλισμό στη σκέψη και στην προσέγγιση και από την επιβαλλόμενη από τη συναίσθηση της νέας πραγματικότητας ανάλογη ταπεινοφροσύνη και σεμνότητα σ’ αυτά που λέμε και στον τρόπο που τα λέμε.
Υπάρχει άραγε ελπίδα να ξεπεράσουμε κάποτε εδώ στην Κύπρο αυτό τον τρόπο σκέψης, αυτή τη στάση, και αυτό το ύφος; Νομίζω πως ναι. Αργά αλλά σταθερά αλλάζει παγκόσμια το «καθεστώς αλήθειας», όπως μας βεβαιώνει ο μετανεωτερικός φιλόσοφος Michel Foucault. Δεν μπορεί, θα αλλάξει και στην Κύπρο.
*Πρώην Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
