ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στη σύσκεψή τους στη Χοιροκοιτία στις 18 Δεκ. 2014 οι Γ.Α. της ΟΕΛΜΕΚ ενέκριναν ψήφισμα σχετικά με το προταθέν από το ΥΠΠ σχέδιο επιμόρφωσης, στο οποίο α) υπογραμμίζουν ότι θεωρούν «την επιμόρφωση και τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών ως μια από τις πιο σημαντικές παραμέτρους που επηρεάζουν την ποιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος», β) παραπονούνται ότι το προταθέν από το ΥΠΠ σχέδιο είναι «μια γενικόλογη και αόριστη πρόταση», και γ) εκφράζουν την ανησυχία τους ότι η πρόταση «περιέχει σειρά κενών και ασαφειών οι οποίες πιθανόν να κρύβουν σοβαρούς κινδύνους» (Paideia-news, 24 Δεκ. 2014).
Επειδή το θέμα είναι πολύ σημαντικό, σκέφτηκα να διατυπώσω μερικές σκέψεις:
Πιστεύω πως ορθά το Υ.Π.Π. δεν δεσμεύτηκε για τον τρόπο προσφοράς της επιμόρφωσης, πριν ακούσει τις απόψεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων και άλλων φορέων αλλά και πριν λάβει σοβαρά υπόψη τέσσερις βασικές παραμέτρους: α) το βασικό κριτήριο με βάση το οποίο θα γίνει η επιλογή της διδακτικής ύλης για την επιμόρφωση , β) τον τρόπο με τον οποίο θα αξιοποιούνται καλύτερα σεμινάρια και άλλες επιμορφωτικές δραστηριότητες που οργανώνονται από εκπαιδευτικές οργανώσεις και κινήσεις και από άλλους φορείς, γ)τις νέες αντιλήψεις για τη γνώση και τη μόρφωση και δ) τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει στον τομέα αυτό η σύγχρονη εκπαιδευτική τεχνολογία.
1. Το πρώτο σημαντικό στοιχείο είναι ότι κριτήριο για την επιλογή της ύλης πρέπει να είναι οι γνωσιολογικές ανάγκες των επιμορφωνόμενων. Με βάση αυτή την αφετηρία, καταλήγουμε πως το αναλυτικό ενός τέτοιου εκπαιδευτικού προγράμματος δεν μπορεί να είναι το ίδιο για τυχαίες ομάδες 20 ή 30 εκπαιδευτικών, έστω κι αν θα γίνεται με βάση τη σχολική μονάδα, γιατί ασφαλώς οι αδυναμίες και επείγουσες ανάγκες των μελών της τυχαίας ομάδας θα διαφέρουν ουσιαστικά. Δεν μπορείς να προσφέρεις το ίδιο πρόγραμμα επιμόρφωσης για έναν που έχει σοβαρές γλωσσικές αδυναμίες και για έναν που έχει δυσκολίες να μετασχηματίσει ένα κεφάλαιο του διδακτικού εγχειριδίου σε κατάλληλο υλικό για αποτελεσματική διδασκαλία. Αν θα πρόκειται για ένα σοβαρό πρόγραμμα που θα συμβάλει ουσιαστικά στη βελτίωση των εκπαιδευτικών, πρέπει να είναι εξατομικευμένο ή να αποτελείται από πολλά ευέλικτα και επαναλαμβανόμενα σε ψηλότερο επίπεδο προγράμματα τα οποία να απευθύνονται σε μικρές ομάδες των οποίων τα μέλη έχουν παρόμοιες επιμορφωτικές ανάγκες. Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα υπάρχει ενδιαφέρον και θα είναι χαμένος χρόνος. Πολλοί θα απουσιάζουν και άλλοι θα διαβάζουν εφημερίδα την ώρα του μαθήματος (έχω δει αυτό το φαινόμενο σε τέτοια σεμινάρια και στην Κύπρο και στην Ελλάδα). Είναι μεγάλη ανάγκη να απαλλαγούμε από την πλάνη ότι απλή παρακολούθηση επιμορφωτικών μαθημάτων βοηθά στη βελτίωση των εκπαιδευτικών. Επομένως, δεν μπορεί να γίνεται λόγος για υποχρεωτικά σεμινάρια. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα είναι και ένδειξη έλλειψης σεβασμού προς την ηλικία και την επιστημονική τους κατάρτιση. Η διά βίου εκπαίδευση δεν μπορεί ,πιστεύω, να είναι υποχρεωτική.
2. Το εξατομικευμένο πρόγραμμα επιβάλλεται και από τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση. Δεν μπορούμε να εφαρμόζουμε σε επιστημονικά σεμινάρια την παλιά μέθοδο του “banking pedagogy”(P.Freire), το παραδοσιακό δηλαδή μάθημα στο οποίο μιλούν οι διδάσκοντες για να ακούνε οι διδασκόμενοι. Θα είναι αστείο ένας καθηγητής να περιμένει να του δώσουν άλλοι τη γνώση μ’ αυτόν τον τρόπο. Χρειάζονται ειδικές προσεγγίσεις που θα παρέχουν ευκαιρίες συμμετοχής στους διδασκόμενους. Αυτό απαιτεί εξατομίκευση.
3. Δεν μπορούμε να οργανώνουμε σήμερα εκπαιδευτικά προγράμματα όπως τα οργανώναμε πριν 30-40 χρόνια, χωρίς δηλαδή να λαμβάνουμε υπόψη τις νέες αντιλήψεις για τη γνώση. Οι νέες μαθησιακές έρευνες διαπίστωσαν α) πως ο μαθητής μαθαίνει μόνο όταν θέλει και με διαφορετικό τρόπο ο καθένας και β) πως η άτυπη γνώση (αυτή δηλαδή που αποκτά κάποιος καθημερινά στη δουλειά του και στις άλλες εμπειρίες του) είναι εξίσου σημαντική με τη γνώση που λαμβάνει σε επίσημα οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και πως τα όρια μεταξύ των δύο έχουν σχεδόν εξαλειφθεί (P. Broadfoot, 2009:1252). Γι’ αυτό πρέπει να ενθαρρύνονται οι εκπαιδευτικοί, όπως και όλοι οι ενήλικες, να εκτιμούν τις γνώσεις που αποκτούν από την ανάγνωση επιστημονικών άρθρων εφημερίδων και περιοδικών και πορίσματα ερευνών, από βιβλία, από το Internet, από διαλέξεις, συνέδρια, εργαστήρια, και από συζητήσεις με συναδέλφους, και να προσπαθούν να κτίζουν πάνω σ’αυτές. Αυτό θα τους βοηθήσει να διατηρούν επαφή με την εκπαιδευτική γνώση αλλά και ενδιαφέρον για επιμόρφωση και να συμπληρώνουν κενά που έχουν. Αλλοίμονο, αν η μόνη επιμόρφωση που θα παίρνουν οι εκπαιδευτικοί μας θα είναι ένα επίσημο πρόγραμμα που θα παρακολουθούν κάθε 15 ή 20 χρόνια, όταν θα έρχεται η σειρά τους.
4. Σημαντικός, τέλος, πρέπει να είναι ο ρόλος της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Το ΥΠΠ προσφέρει δωρεάν σε όλους τους μαθητές έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή για να τους δώσει τη δυνατότητα να συνδεθούν με το παγκόσμιο δίκτυο γνώσης και να διευρύνουν τους γνωσιολογικούς και μορφωτικούς τους ορίζοντες. Δεν μπορεί, επομένως, να σχεδιάζει προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και να μην αξιοποιεί αυτό το πολύτιμο μέσο. Θα πρέπει, ύστερα από έρευνα για τις ανάγκες των εκπαιδευτικών, να ετοιμάσει τηλεοπτικά προγράμματα και πλούσιο διδακτικό υλικό για επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και να παρέχει επιπλέον σ’ αυτούς τη δυνατότητα να ζητούν από τους διδάσκοντες περισσότερο υλικό και διευκρινίσεις, όπως περίπου γίνεται στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Οι τέσσερις πιο πάνω αρχές είναι μερικές από τις αρχές που πρέπει, πιστεύω, να διέπουν το πρόγραμμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Θα ήταν μεγάλο λάθος να οργανωθεί η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με τον τρόπο που οργανωνόταν στο παρελθόν. Θα είναι κρίμα να σπαταλούνται ο χρόνος των εκπαιδευτικών αλλά και τα χρήματα των φορολογουμένων σε επιμορφωτικά προγράμματα που θα είναι αναποτελεσματικά και απλώς θα παρέχουν την ψευδαίσθηση ότι παρέχεται επιμόρφωση.
Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
