Σχολική προσαρμογή και ο ρόλος των γονιών

ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

Προσαρμογή: Η διαδικασία κατά την οποία ένας οργανισμός «ταιριάζει» καλύτερα στο περιβάλλον του, μέσα από αλλαγές που εφαρμόζει στον τρόπο που λειτουργεί. Συχνά, ο κάθε ένας από εμάς καλείται να εξοικειωθεί με ένα νέο περιβάλλον ή με κάποια αλλαγή στο υφιστάμενο του περιβάλλον. Έτσι, κάθε προσαρμογή, μπορεί να θεωρηθεί ως μια μετάβαση στη ζωή του ανθρώπου, που από το «γνωστό» μεταφέρεται στο «άγνωστο» και καλείται να ταιριάξει με αυτό. Ένας νέος χώρος εργασίας, το καινούργιο σπίτι, ένας καινούργιος φίλος ή γείτονας, η πρώτη ημέρα στο σχολείο, η απώλεια, αποτελούν όλες διαδικασίες που απαιτούν την ανθρώπινη προσαρμογή.

Η πιο πάνω διαδικασία, σύμφωνα με τα στοιχεία της, μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσαρμοστική ή μη-προσαρμοστική συμπεριφορά. Η μη-προσαρμοστική συμπεριφορά τις περισσότερες φορές συνοδεύεται με αρνητικά συναισθήματα, όπου το άτομο δυσκολεύεται να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του (Καλαντζή-Αζίζι & Ζαφειροπούλου, 2005). Αντιθέτως, το άτομο που σημειώνει επιτυχή προσαρμογή μαζεύει και ενεργοποιεί όλες τις ικανότητες και ψυχικές του δυνάμεις, και με ευελιξία αντιμετωπίζει τις αλλαγές στη ζωή του, όσο άγχος και αν αυτές κρύβουν.

Άτομα τα οποία μπορούν πιο εύκολα να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις μιας νέας κατάστασης, φαίνεται να είναι περισσότερο ανθεκτικά ως προσωπικότητες, αισιόδοξα και ψύχραιμα, και αυτή τους η ικανότητα τείνει να συνδέεται με μελλοντική επιτυχία, χαμηλότερα επίπεδα άγχους, χαμηλότερα επίπεδα εμφάνισης σωματικών και ψυχικών δυσκολιών και ισχυρότερο κοινωνικό δίκτυο (Tangney, Boone & Baumeister, 2018).

Το σχολείο, ιδιαίτερα κατά τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του, χαρακτηρίζεται ως ένα πλαίσιο το οποίο απαιτεί από μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς, την ενεργοποίηση των προσαρμοστικών τους δεξιοτήτων. Στρέφοντας την προσοχή μας στους μαθητές –ιδίως τους μικρότερους μαθητές Δημοτικού- παρατηρούμε σε ένα σημαντικό αριθμό παιδιών τη δυσκολία προσαρμογής, η οποία εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους όπως: έντονο άγχος, κλάμα, αντιδραστικότητα, ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι πιο πάνω δυσκολίες προσαρμογής αποτελούν ένα σύνηθες φαινόμενο στο οποίο οι γονείς διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο και με τις κατάλληλες πρακτικές μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν το παιδί τους σε αυτή τη διαδικασία. Στην συνέχεια προτείνονται μερικές πρακτικές:

• Προσαρμοστικοί γονείς, προσαρμοστικά παιδιά! Τα συναισθήματα των γονιών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσαρμογή του παιδιού. Γονείς οι οποίοι έχουν μια θετική στάση προς το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς και τις μαθησιακές διαδικασίες, φαίνεται να επηρεάζουν θετικά τα παιδιά τους στην προσπάθεια προσαρμογής τους.
• Κάντε την πρώτη μέρα στο σχολείο πιο εύκολη: Προετοιμάζοντας το παιδί νωρίτερα για την αλλαγή που θα επέλθει στο πρόγραμμά του, το βοηθάτε ώστε να προσαρμοστεί πιο εύκολα και γρήγορα. Λίγες ημέρες πριν την έναρξη του σχολείου, προτρέψτε το παιδί σας να ξυπνά πιο νωρίς - κάτι που θα βοηθήσει τον οργανισμό του στη διαδικασία προσαρμογής στο νέο ωράριο. Επίσης, ετοιμάστε μαζί ένα πρόγραμμα, όπου το παιδί καθημερινά θα έρχεται σε επαφή με τη μαθησιακή διαδικασία (π.χ. διαβάζοντας βιβλία της επιλογής του). Επιπλέον, προμηθευτείτε μαζί με τον μαθητή τα απαραίτητα σχολικά ήδη, τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Εάν έχετε μικρότερα παιδιά, ιδίως πρωτάκια, κάντε μαζί τους μια επίσκεψη στο σχολείο όπου θα φοιτήσουν πριν από την έναρξή του, για να τα βοηθήσετε να εξοικειωθούν με το νέο περιβάλλον, και το άγνωστο σχολείο να μετατραπεί σε γνώριμο πλαίσιο.
• Το βεβαρημένο απογευματινό πρόγραμμα του παιδιού δεν συντελεί στην αποτελεσματική προσαρμογή του στο σχολείο. Είναι απαραίτητο μαζί με το παιδί σας να οργανώσετε το απογευματινό πρόγραμμα εξωσχολικών δραστηριοτήτων του, με τρόπο ώστε να έχει καθημερινά ελεύθερο χρόνο για να ξεκουραστεί και να κάνει πράγματα που το ευχαριστούν.
• Επικοινωνήστε με το παιδί σας και δείξτε του πόσο πρόθυμοι είστε να το ακούσετε με αφοσίωση και προσοχή. Προτρέψτε το (χωρίς φυσικά να το πιέσετε) να μετατρέψει τα συναισθήματά του σε λόγια μέσα από ερωτήσεις όπως: «πως νιώθεις που σε λίγες ημέρες ξεκινά το σχολείο;», «τι είναι αυτό που σε κάνει να νιώθεις έτσι;», «τι πιστεύεις ότι θα σε βοηθούσε ώστε να νιώσεις καλύτερα;». Ωστόσο, δώστε χρόνο στο παιδί σας για να αντιμετωπίσει το άγχος που πιθανόν να επιφέρει αυτή η κατάσταση και λάβετε υπόψη ότι η ανησυχία του παιδιού αποτελεί ένα φυσιολογικό και αναμενόμενο σύμπτωμα στην κατάσταση προσαρμογής που καλείται να αντιμετωπίσει. Με ψυχραιμία και διακριτικότητα, καθοδηγείστε το παιδί, όπου και όταν το επιθυμεί.

Καλή νέα σχολική χρονιά σε όλους!

*Σχολική Ψυχολόγος, Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας

Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου