Σχολικός Εκφοβισμός: Από τη μεριά του θύματος

ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

Πόσοι από εσάς έχετε πει ή κάνει κάτι σε κάποιον με σκοπό να τον πληγώσετε; Πόσοι από εσάς νιώσατε άσχημα από τον τρόπο που κάποιος σας μίλησαν ή σας συμπεριφέρθηκαν; Πόσοι από εσάς ήσασταν παρόντες σε καταστάσεις όπου τέτοιες συμπεριφορές εκδηλώνονταν ανάμεσα σε άλλα άτομα; Κάνατε για αυτό; Τα πιο πάνω ερωτήματα είχαν τεθεί σε μαθητές δημοτικού σε πρόσφατη εκπαίδευση, όπου από τους 38 μαθητές που συμμετείχαν μόνο οι 4-5 είχαν σηκώσει το χέρι. Δυόμισι ώρες μετά, στο τέλος της εκπαίδευσης, όταν είχαν δοθεί παραδείγματα εκφοβισμού και αναλύθηκαν σενάρια, όπου διαχωρίσαμε τα «καλά» λόγια και πράξεις από αυτά που πληγώνουν, ζητήθηκε από τα παιδιά με κλειστά τα μάτια να απαντήσουν ξανά στα πιο πάνω ερωτήματα. Τότε 10… 20… 25 μαθητές σήκωσαν το χέρι.

Ο εκφοβισμός αποτελεί πλέον ένα καθημερινό γεγονός που αναπτύσσεται σε σχολεία, εργασιακά περιβάλλοντα, οικογένειες κτλ. Εμφανίζεται στην πρώτη σχολική ηλικία, παρουσιάζει ένταση στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και κορύφωση στην ηλικία 11-14 ετών. Σκοπός του είναι η πρόκληση βλάβης και χαρακτηριστικό του η ανισορροπία δύναμης (Georgiou & Stavrinides, 2012). Τα τελευταία 20 χρόνια, ένας σημαντικός αριθμός ερευνητών παγκοσμίως μελετάνε τον εκφοβισμό και πολλές από τις διαστάσεις του, προσφέροντας σε ειδικούς και μη, σημαντικά ευρήματα. Την ίδια στιγμή, πλήθως προγραμμάτων εφαρμόζονται σε σχολεία και κοινότητες με σκοπό την αντιμετώπισή του, όμως φαίνεται πως αυτό το φαινόμενο ιδιαίτερα στα σχολικά πλαίσια, παρουσιάζει σταθερή, καθημερινή –και σε κάποια περιβάλλοντα αυξανόμενη- εμφάνιση.

Παρατηρώντας τις σημαντικές προσπάθειες που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια σε σχολεία από ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς, εντοπίζουμε ότι στην προσπάθεια αντιμετώπισης του εκφοβισμού, ίσως να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στους θύτες παρά στα θύματα. Μήπως χρειάζεται αυτά τα προγράμματα να στρέψουν κάποιο μερίδιο προσοχής στην ενδυνάμωση των θυμάτων;

Μελέτες στο σχολικό πλαίσιο αναφέρουν ότι ορισμένοι μαθητές μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στη θυματοποίηση και να χαρακτηρίζονται από μια γενικότερη αδυναμία στο να προστατεύσουν τον εαυτό τους και να αντιμετωπίσουν τέτοιες συμπεριφορές (Elias, 1986; Felblinger, 2008; Gross & Henle, 2013). Ωστόσο, τονίζουν ότι για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού είναι αναγκαία η ενδυνάμωση των θυμάτων, με τα πιο κάτω σημεία να τοποθετούνται ως τα σημαντικότερα από αρκετούς ερευνητές και ψυχολόγους (Burger et al., 2015 Nation, Vieno, Perkins & Santinello, 2007; Patton, Hong, Patel & Kral, 2015):

• Ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης του παιδιού. Είναι πιο πιθανόν ένα αδύναμο παιδί που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του, να θυματοποιηθεί.
• Ισχυρό κοινωνικό δίκτυο. Παιδιά που ανήκουν σε μια ομάδα συνομηλίκων φαίνεται να είναι πιο προστατευμένα από τη θυματοποίηση.
• Σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς. Οι γονείς έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, αφού η καλή σχέση και επικοινωνία μεταξύ αυτών και των παιδιών τους, λειτουργεί ως ένας ισχυρός προστατευτικός παράγοντας.
• Εντοπισμός αλλαγών στο βλέμμα, τις κινήσεις, το συναίσθημα του παιδιού. Φαίνεται φοβισμένος; Αρνείται να πάει σχολείο; Παραπονιέται καθημερινά για σωματικά συμπτώματα;
• Εκμάθηση του παιδιού στο να ζητάει άμεσα βοήθεια από άλλα άτομα και να αντιμετωπίζει άμεσα τις άδικες συμπεριφορές.
• Στενή σχέση επικοινωνίας με τη δασκάλα.
• Εκμάθηση στο να προστατεύει τα άλλα άτομα.
• Εκμάθηση στο να αναγνωρίζει τις άδικες συμπεριφορές και να λέει όχι.
• Γονείς και εκπαιδευτικοί ως πρότυπα συμπεριφοράς για το παιδί. Γίνεται τα πρότυπα συμπεριφοράς των παιδιών. Εφαρμόστε πρώτοι εσείς τις συμπεριφορές που επιθυμείτε να αναπτύξουν!  

*Σχολική Ψυχολόγος

Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας και Μελετών Ψυχικής Υγείας

Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου