ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ*
Η πρωτοφανής οικονομική κρίση που διέρχεται η Κύπρος, πέραν από το γεγονός ότι οδηγεί σε μια τραγική και πρωτοφανή δυσμένεια και δυσπραγία εκατοντάδες συμπολίτες μας, αποτέλεσε άλλη μια ευκαιρία για την αποκάλυψη της ανεπάρκειας της χώρας μας στη χάραξη και διαμόρφωση μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής, αν όχι και αυτής της ολίγιστης βραχυπρόθεσμης. Από ότι διαφαίνεται από τα προβλήματα που πολύ συχνά ανακύπτουν, αυτό ισχύει όχι μόνο για τα θέματα της οικονομίας, τα αρνητικά αποτελέσματα της οποίας όλοι βιώνουμε έντονα αυτές τις μέρες, αλλά και σε πλείστα άλλα θέματα όπως είναι η μεταναστευτική πολιτική, η γεωστρατηγική, το περιβάλλον, η παιδεία, η υγεία.
Η τρέχουσα κρίση έχει οδηγήσει σε μια πρωτοφανή κινητοποίηση δεκάδων πολιτών, ειδημόνων και τεχνοκρατών, οι οποίοι συνέβαλαν μέσα από την εμπειρογνωμοσύνη τους στην αναζήτηση και συζήτηση ιδεών, στην ενημέρωση του πολίτη και στην αναμόχλευση των πολιτικών συνιστωσών στην εξεύρεση εναλλακτικών επιλογών και στη διαμόρφωση νέων πολιτικών θέσεων. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί ένα πολύ θετικό στοιχείο το οποίο συμβάλει σε μια πιο ενεργή κοινωνία και σε ένα διευρυμένο διάλογο, ο οποίος δεν περιορίζεται μόνο στα θεόρατα τείχη των πολιτικών μας δυνάμεων αλλά εμπλέκει ειδικούς και μια σειρά από άλλους επιστήμονες οι οποίοι έχουν λόγο και ρόλο στο συγκεκριμένο θέμα.
Η τρέχουσα οικονομική κρίση,μάς έδωσε την ευκαιρία να βιώσουμε αυτές τις μέρες κάτι από αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί συμμετοχική δημοκρατία. Μια δημοκρατία δηλαδή που δεν περιορίζει τη συμμετοχή των πολιτώντης στην ανάδειξη αντιπροσώπων οι οποίοι αποφασίζουν για όλα τα ζητήματα, εγκαταλείποντας έτσι τη διακυβέρνηση σε μία μικρή ομάδα ανθρώπων.Η συμμετοχική δημοκρατία προσπαθεί να εισάγει στο σύστημα κάποια χαρακτηριστικά άμεσης δημοκρατίαςώστε να διευρύνει το πλήθος των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στις πολιτικές διεργασίες λήψης αποφάσεων, αλλά και να εμβαθύνει αυτή την πρόσβαση. Τα συχνά δημοψηφίσματα, η νομοθετική πρωτοβουλία, η ανάκληση και η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι άλλα μοντέλα της συμμετοχικής δημοκρατίας, κάποια από τα οποία εφαρμόζονται ήδη σε κάποιες χώρες (π.χ. Ελβετία, ΗΠΑ).Η συμμετοχική δημοκρατία λειτουργεί συχνά ως «βαλβίδα ασφαλείας» για την έκφραση των προτιμήσεων των πολιτών, τον περιορισμό της αδιαφάνειας και της διαφθοράς και της υπερβολικής διόγκωσης του δημόσιου τομέα και της σπατάλης.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η Κύπρος όντως έχει συστημικό πρόβλημα και αυτό συνίσταται στο ότι απουσιάζουν από πολλούς τομείς, αν όχι από όλους, συγκεκριμένες δομές οι οποίες θα διασφαλίζουν τη συμμετοχική λήψη αποφάσεων μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες. Απουσιάζουν δηλαδή δομές και διαδικασίες, οι οποίες θα επιτρέψουν για κάθε τομέα ξεχωριστά (π.χ. παιδεία, υγεία, περιβάλλον) να λειτουργήσει ως σύστημα με τα δικά του υποσυστήματα και το δικό του εξωτερικό περιβάλλον. Απουσιάζουν από τη χώρα μας οι θεσμοθετημένες και νομικά κατοχυρωμένες διαδικασίες οι οποίες θα επιτρέπουν τη συλλογή και ανάλυση φαινομένων και δεδομένων και στην συμμετοχική σύνθεση ιδεών και λήψη αποφάσεων μέσα από τη διασφάλιση της εμπλοκής όχι μόνο των τεχνοκρατών του δημοσίου αλλά και του ιδιωτικού τομέα, των ενεργών πολιτών και της ευρύτερης κοινωνίας. Υπάρχει ανάγκη σήμερα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων οργανωμένα σύνολα, επαγγελματικές και επιστημονικές οργανώσεις, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, ερευνητικά ινστιτούτα, δεξαμενές σκέψεις και ακαδημαϊκά ιδρύματα.
Πολύ συχνά υπερηφανευόμαστε για το εκλεκτό ανθρώπινο δυναμικό μας, τους επιστήμονες και τεχνοκράτες του τόπου μας. Είναι σημαντικό να θεσμοθετήσουμε τις διαδικασίες για τη συμμετοχή και αξιοποίησή τους στη διαμόρφωση βράχυ-, μέσο- και μακροπρόθεσμης στρατηγικής για κάθε τομέα της κυπριακής κοινωνίας. Αυτό το συμμετοχικό μοντέλο διακυβέρνησης κρίνεται σημαντικό αφενός να επιτρέπει τη ρήξη στα αδιατάρακτα βασίλεια που συχνά δημιουργούνται στον δημόσιο τομέα και αφετέρου να επιτρέπει την λειτουργία μηχανισμών εσωτερικού ελέγχου, ανάλυσης του εξωτερικού περιβάλλοντος και ανατροφοδότησης.
Η προσέγγιση αυτή ενδεχομένως να χρειάζεται να εφαρμοστεί και στα πλαίσια του κοινοβουλίου κάτι που θα δώσει την ευκαιρία και στις διάφορες κοινοβουλευτικές επιτροπές να λειτουργήσουν πιο επιστημονικά καθώς και να μπορούν να διαμορφώνουν τα κατάλληλα νομοθετήματα και ερωτήματα τα οποία θα προηγούνται των διαφόρων προβλημάτων, δρώντας προληπτικά αντί κατασταλτικά.
Μια πιο επιστημονική και συμμετοχική προσέγγιση όλων των θεμάτων είναι η λύση στην κυπριακή κρίση, αν θέλουμε να δούμε στον τόπο μας να χαράζει η ροδαλή αυγή της ελπίδας.
*Βιολόγος Περιβαλλοντολόγος,
Επιστημονικός Υπεύθυνος ΚΥΚΠΕΕ
