Σύστημα Διορισμού Εκπαιδευτικών: Προς ένα πραγματικό και ουσιαστικό εκσυγχρονισμό (2)

ΤΩΝ ΛΕΩΝΙΔΑ ΧΑΤΖΗΛΟΪΖΟΥ ΚΑΙ  ΜΙΧΑΛΗ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ*

ΜΕΡΟΣ Β΄ (Τελευταίο)

Όπως αναφέρεται στο πρώτο μέρος του άρθρου (Μέρος Α),  εκείνο που θα έπρεπε να προηγηθεί της οποιαδήποτε πρότασης, είναι η δημιουργία της σωστής βάσης και υποβάθρου, ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα ενός συστήματος διορισμών. Σε αυτό το μέρος παρουσιάζεται μια σειρά από εισηγήσεις που θα μπορούσαν να τροχοδρομηθούν άμεσα, με στόχο την πραγματική βελτίωση και εκσυγχρονισμό του συστήματος πρόσληψης εκπαιδευτικών.

Εισηγήσεις:

1.     Το πρώτο μέλημα της κυβέρνησης πρέπει να είναι η τήρηση της προεκλογικής δέσμευσης του πρόεδρου της Δημοκρατίας. Η οποιαδήποτε αλλαγή να μη θυματοποιεί τους παλαιότερους εκπαιδευτικούς. Η κυβέρνηση οφείλει να εξαιρέσει τους εκπαιδευτικούς που έχουν εργαστεί και έχουν προσφέρει στα δημόσια σχολεία, από τις πρόνοιες του νέου σχεδίου. Αυτό μπορεί να γίνει με μονιμοποίηση των εκπαιδευτικών με υπηρεσία (αφού φυσικά αξιολογηθούν εκεί που πραγματικά μετράει, στην τάξη). Ο αριθμός των μονιμοποιήσεων που θα γίνουν, μπορεί να αυξηθεί με παροχή κινήτρων για πρόωρες αφυπηρετήσεις (βλέπε σημείο 6) και με εφαρμογή διαφόρων δεσμεύσεων και συμφωνιών για βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης (ολοκλήρωση εφαρμογής θεσμού υπεύθυνου τμήματος, θεσμοθέτηση τοπικού υπεύθυνου υπολογιστών, ώρες για ενίσχυση αδύναμων και αλλόγλωσσων μαθητών, κ.ά). Τέλος, σε περίπτωση που ο αριθμός των μονιμοποιήσεων που θα προκύψουν δεν είναι επαρκής, μπορεί να γίνει επέκταση του χρονικού σημείου εφαρμογής του σχεδίου και διαφοροποίηση ανά ειδικότητα και ανά βαθμίδα. Για παράδειγμα, στην ειδικότητα Α μπορεί το σχέδιο να μπορεί να αρχίσει το 2018 και στην ειδικότητα Β το 2020.
2.     Περιορισμός αριθμού φοιτητών: Σύμφωνα με τους KcKinsey & Company (2007)[1], τα εκπαιδευτικά συστήματα έχουν δύο συνήθεις τρόπους επιλογής των εκπαιδευτικών: α) επιλέγουν τους εκπαιδευτικούς πριν να αρχίσουν το πτυχίο τους στο Πανεπιστήμιο και περιορίζουν τις προσλήψεις για εκείνους που έχουν επιλεγεί και β) η επιλογή των εκπαιδευτικών αφήνεται μετά την αποφοίτηση από τα Πανεπιστήμια. Ενώ στην Κύπρο γίνονται προσπάθειες να εφαρμοστεί η δεύτερη επιλογή, τα πιο επιτυχημένα εκπαιδευτικά συστήματα, χρησιμοποιούν την πρώτη, ή παραλλαγές της. Το σκεπτικό της πρώτης επιλογής είναι πως μια πιθανή αποτυχία περιορισμού του αριθμού των αποφοίτων από τα Πανεπιστήμια, οδηγεί αναπόφευκτα σε υπερπροσφορά υποψηφίων εκπαιδευτικών, που συνεπώς επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα των εκπαιδευτικών.  Από την άλλη, τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα επιλέγουν την πρώτη μέθοδο. Επιτυγχάνουν να προσλαμβάνουν τους καλύτερους εκπαιδευτικούς, με τον έλεγχο ή τον περιορισμό των θέσεων που προσφέρονται στα πανεπιστήμια, έτσι ώστε η προσφορά να ανταποκρίνεται στη ζήτηση. Η έκθεση Ευρυδίκη (2013)[2] αναφέρει πως σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν λάβει μέτρα παρακολούθησης της ισορροπίας στην προσφορά και στη ζήτηση εκπαιδευτικών, με στόχο να προεξοφλούν και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες πρόσληψης εκπαιδευτικών. Εξαίρεση αποτελούν η Γερμανόφωνη κοινότητα του Βελγίου, η Δανία, η Κύπρος, η Πολωνία και η Κροατία.
3.     Δικαίωμα εγγραφής σε μόνιμους κάτοικους Κύπρου: Ένα κριτήριο που πρέπει να εξεταστεί ως όρος εγγραφής στους καταλόγους διοριστέων, είναι η μονιμότητα στην κατοικία των υποψηφίων. Δηλαδή να είναι μόνιμοι κάτοικοι Κύπρου. Αυτή τη στιγμή, στους καταλόγους υπάρχει μεγάλος αριθμός υποψηφίων που είναι εγγεγραμμένοι στους καταλόγους, αλλά δεν κατοικούν στην Κύπρο.  Με την υιοθέτηση του όρου εγγραφής μόνο μόνιμων κάτοικων, εξασφαλίζεται πως το σύστημα διορισμών περιορίζει την ανεξέλεγκτη εγγραφή κοινοτικών που δε ζουν στην Κύπρο. Ένας άλλος πιθανός τρόπος θα μπορούσε να είναι η επιβεβαίωση της εγγραφής στον κατάλογο διοριστέων, κάθε χρόνο, κατά την οποία θα απαιτείται η φυσική παρουσία του υποψηφίου.
4.     Προϋπηρεσιακή παιδαγωγική εκπαίδευση: Εκείνο που παρατηρείται στο υφιστάμενο σύστημα αλλά και στα προτεινόμενα, είναι η εγγραφή στους καταλόγους όλων ανεξαιρέτως των αποφοίτων από τις σχολές που προσφέρουν διορισμό στα δημόσια σχολεία. Εκείνο που δεν προσμετράται, κακώς, είναι η παιδαγωγική κατάρτιση των υποψηφίων. Σε πολλούς πανεπιστημιακούς κλάδους, οι φοιτητές τους, δεν παρακολουθούν μαθήματα παιδαγωγικής κατάρτισης ή πρακτικής. Συνεπώς, τα πανεπιστήμια οφείλουν να προσφέρουν στους φοιτητές που ενδιαφέρονται να διδάξουν σε σχολεία, παιδαγωγική κατάρτιση και η Επίσημη Πλευρά, να θεσπίσει υποχρεωτική προϋπηρεσιακή (ή παιδαγωγική όπως ονομάζεται στο ΝΣΔΕ) κατάρτιση σε όποιον ενδιαφέρεται να εγγραφεί στους καταλόγους. 
5.     Αφαίρεση ατόμων που εργάζονται στον Δημόσιο τομέα: Στους υφιστάμενους καταλόγους υπάρχουν εγγεγραμμένα άτομα που αυτή τη στιγμή εργάζονται στον Δημόσιο τομέα. Τα άτομα αυτά ίσως να έπρεπε να κληθούν να επιλέξουν τι θέλουν και τελικά να αφαιρεθούν από τους καταλόγους, ώστε να περιοριστεί ο αριθμός των εγγεγραμμένων. 
6.     Κίνητρα για αφυπηρετήσεις: Με δεδομένο πως οι διορισμοί στα αμέσως επόμενα χρόνια είναι περιορισμένοι και συνεπώς όποιο σύστημα διορισμών και να εφαρμοστεί ουσιαστικά είναι αποτρεπτικό ως προς το να δώσει πραγματική ελπίδα για διορισμό, ένα μέτρο που θα μπορούσε να εξεταστεί είναι η παροχή κινήτρων για πρόωρες αφυπηρετήσεις. Η Επίσημη Πλευρά, θα μπορούσε να τροχοδρομήσει σχέδια πρόωρης αφυπηρέτησης σε εκπαιδευτικούς που το επιθυμούν, ώστε να υλοποιηθεί και η αναφορά του Υπουργού για άσκηση του επαγγέλματος από νέους. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, πρέπει να αρθεί η όποια επιβολή «προστίμου» ως προς τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα κάποιου που επιθυμεί να αφυπηρετήσει πρόωρα.
7.     Βαρύτητα στον βαθμό του τίτλου σπουδών: με τα υφιστάμενα δεδομένα ο βαθμός του πτυχίου δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα ως προς τη μοριοδότηση των υποψηφίων εκπαιδευτικών. Εν πολλοίς η μοριοδότηση για καλώς, λίαν καλώς και άριστα με 1, 2 και 3 αντίστοιχα είναι ισοπεδωτική ως προς την επίδοση κάποιου κατά τις σπουδές του και τον κόπο που κατέβαλε. Ταυτόχρονα, ακόμα και στις τρεις επί μέρους κατηγορίες, το σύστημα κρίνεται ισοπεδωτικό και άδικο, αφού δε διαφαίνεται για παράδειγμα αν ένας φοιτητής είναι άριστος με βαθμό πτυχίου 10 ή άριστος με βαθμό 8.5. Στη δε κατηγορία «λίαν καλώς» το εύρος είναι ακόμη μεγαλύτερο. Συνεπώς, πρέπει να εξευρεθεί μια φόρμουλα, ακριβούς απόδοσης του βαθμού του πτυχίου, ώστε να αναγνωριστεί ο κόπος, η συνέπεια και η επίδοση κάποιου κατά τις σπουδές του και ταυτόχρονα να δώσει κίνητρα στους φοιτητές για επίδειξη ανάλογου ζήλου.
8.     Επαγγελματικός προσανατολισμός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Επιβάλλεται να παρέχεται ουσιαστική συμβουλευτική καθοδήγηση για επιλογή σταδιοδρομίας. Κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ξεκινά από τα γυμνάσια και στη συνέχεια στα λύκεια και με τους σωστούς μηχανισμούς και καθοδήγηση να ενημερώνονται οι μελλοντικοί φοιτητές για τις ευκαιρίες εργασίας. Η Επίσημη Πλευρά θα πρέπει να στοχεύσει στο να χτίσει ένα μοντέλο προσφοράς και  ζήτησης, με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προοπτικές.  Κάτι τέτοιο θα αμβλύνει την επαγγελματική αβεβαιότητα των νέων και θα τους προετοιμάζει για το μέλλον τους.
9.     Αξιολόγηση των Πανεπιστημίων (με βάση την κατάταξή τους): Μια παράμετρος που θα μπορούσε να εξεταστεί είναι η αξιολόγηση και η κατάταξη των Πανεπιστημίων με βάση συγκεκριμένα κριτήρια από μια κρατική αρχή αξιολόγησης, ώστε η κατάταξη του εκάστοτε ιδρύματος ανά σχολή, να αποτελεί και παράμετρο στον κατάλογο διορισμών. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί πως τα Πανεπιστήμια διαφέρουν ως προς το βαθμό δυσκολίας που παρουσιάζουν συγκεκριμένες σχολές, ως προς τις βαθμολογίες των φοιτητών τους και γενικά το ακαδημαϊκό τους επίπεδο. Αυτή τη στιγμή το σύστημα είναι ισοπεδωτικό ως προς το από ποιο Πανεπιστήμιο προέρχεται ο κάθε υποψήφιος του καταλόγου διοριστέων και τη βαρύτητα που έχει ο βαθμός αποφοίτησής του (π.χ. Ο απόφοιτος που τέλειωσε με 8 από ένα πανεπιστήμιο με βαθμό δυσκολίας 10 γιατί να είναι σε δυσμενέστερη θέση από έναν απόφοιτο που τέλειωσε με 9 από ένα πανεπιστήμιο με βαθμό δυσκολίας 7;). Η εξεύρεση μιας φόρμουλας αξιολόγησης των πανεπιστημίων και επέκτασή της ως προς το σύστημα διορισίμων, θα αναγκάσει τα πανεπιστήμια να διατηρήσουν σε ψηλά επίπεδα τους κλάδους σπουδών που προσφέρουν και τα κριτήρια επιλογής των φοιτητών τους. Ταυτόχρονα ο συναγωνισμός μεταξύ τους ως προς την ποιότητα των ακαδημαϊκών προγραμμάτων που προσφέρουν, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει και αυτό θα ωθήσει τα πανεπιστήμια να καθιερώσουν αυστηρότερα κριτήρια αποδοχής φοιτητών, έτσι ώστε να βελτιώσουν την κατάταξή τους. Γιατί να υπάρχει γραπτή εξέταση από τη στιγμή που ένας εκπαιδευτικός για να αποκτήσει το πτυχίο του περνά από δεκάδες εξετάσεις, μελέτες, παρουσιάσεις, έρευνες κ.ά. Η καλύτερη "εξέταση" είναι ο βαθμός του πτυχίου, αφού ληφθεί υπόψη η κατάταξη του πανεπιστημιακού ιδρύματος, στο συγκεκριμένο τμήμα.
10.     Περιορισμός των θέσεων στα παιδαγωγικά τμήματα της Ελλάδας, ώστε να ικανοποιηθεί η εισήγηση της Παγκόσμιας Τράπεζας για κίνητρα που να ενθαρρυνθούν υποψήφιους φοιτητές. Στην έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας που δημοσιοποιήθηκε τον Μάιο του 2014 αναφέρεται πως πρόσφατα τα πανεπιστήμια έχουν παρατηρήσει δραματική μείωση στον αριθμό των αιτήσεων για παιδαγωγικές σπουδές, σηματοδοτώντας ότι το σύστημα επιλογής και πρόσληψης που υφίσταται αποθαρρύνει τους δυνητικούς υποψηφίους να υποβάλουν αίτηση (World Bank, 2014). Με το να περιοριστεί ο αριθμός των παρεχόμενων θέσεων στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, στηρίζονται τα Κυπριακά Πανεπιστήμια με πολλαπλές προεκτάσεις προς όφελός τους.

Η προσπάθεια αλλαγής του τρόπου πρόσληψης εκπαιδευτικών δεν είναι κάτι καινούριο, αφού υφίσταται εδώ και δεκαετίες. Εν τούτοις, οι προτάσεις πάντα περιλαμβάνουν ένα αποσπασματικό σχέδιο, το οποίο στερείται επιστημονικής τεκμηρίωσης και αγνοεί τα δεδομένα της εποχής. Η εκάστοτε κυβέρνηση βγάζει από το ερμάρι το σχέδιο, προχωρεί σε μερικές διακοσμητικές αλλαγές και προσπαθεί να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση. Δυστυχώς, ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη. Αν η κυβέρνηση θέλει πραγματικά να γίνει ευρέως αποδεκτή η αλλαγή του τρόπου πρόσληψης εκπαιδευτικών και να έχει εποικοδομητικά αποτελέσματα στην Παιδεία του τόπου, μακροπρόθεσμα, οφείλει: α. να τηρήσει την προεκλογική δέσμευση του Προέδρου της Δημοκρατίας και να μην αδικήσει τους μη μόνιμους εκπαιδευτικούς με υπηρεσία, β. να τεκμηριώσει επιστημονικά το οποιοδήποτε εγχείρημα, γ. να μελετήσει και να δημοσιοποιήσει αριθμητικά στοιχεία έτσι ώστε να μελετηθούν τα πιθανότερα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την αλλαγή και δ. να προχωρήσει σε άλλες τομές οι οποίες θα συνοδεύσουν την αλλαγή του συστήματος πρόσληψης των εκπαιδευτικών και θα εξασφαλίσουν πως πραγματικά θα προκύψει το αποτέλεσμα που θέλουμε όλοι: η βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

*Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Συμβασιούχος Δάσκαλος

* Μιχάλης Αλεξόπουλος, Συμβασιούχος Δάσκαλος