ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στις γενικές εκλογές που έγιναν στην Ελλάδα τον περασμένο Γενάρη οι ψηφοφόροι, σύμφωνα με την άποψηπολλών σχολιαστών, ενεργούσαν υπό την επίδραση δυο πολύ δυνατών συναισθημάτων, της οργής και του φόβου, οργής για τη λιτότητα που επέβαλε για πέντε χρόνια το Μνημόνιο τηςΤρόικας, και φόβου για τις συνέπειες μιας σύγκρουσης με το Γιούρογκρουπ και, συγκεκριμένα, εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Και τα δυο συναισθήματα ήταν αποτέλεσμα της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας, της δύναμης των πραγμάτων(laforcedeschoses), όπως θα έλεγε ο περίφημος Γάλλος πολιτικός του !9ου αιώνα Σατωμπριάν.Η δύναμη των πραγμάτων ήταν τόσο κυρίαρχη, ώστε φαινόταν ότι δεν άφηνε σχεδόν κανένα περιθώριο επιρροής στη δύναμη των ανθρώπων(la force des hommes), τη δύναμη δηλαδή της ψύχραιμης λογικής. Η συμφωνία ωστόσο στην οποία κατέληξε η Ελλάδα με τους εταίρους της στην Ευρώπη στις 20 Φεβρ. απέδειξε ότι και στην περίπτωση αυτή υπήρχε περιθώριο ψυχρής λογικής. Όπως εξήγησε στη συνομιλία του με το Μίκη Θεοδωράκη ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, «στις μάχες χρειάζεται στρατηγική και μυαλό»(Καθημερινή Αθηνών ,24 Φεβρ.).
Στη συνέχεια του άρθρου θα χρησιμοποιήσω ως αναλυτικό εργαλείο τις δυο αυτές έννοιες του Σατωμπριάν(δύναμη των πραγμάτων και δύναμη των ανθρώπων) για να παρουσιάσω μέσα σ’αυτό το θεωρητικό πλαίσιο την ιστορία του συσχετισμού πολιτικών δυνάμεων και τον πολιτικό χάρτη της Κύπρου τα τελευταία 37 χρόνια(1978-2015) και να προσπαθήσω να εικάσω πώς αυτός θα εξελιχθεί στα επόμενα λίγα χρόνια. Οι λόγοι για τους οποίους δεν περιλαμβάνω στην ανάλυση τα χρόνια προεδρίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου(1960-1977)είναι, πιστεύω, αυτονόητοι. Ο Πρόεδρος Μακάριος είχε τεράστια δύναμη, θρησκευτική, ηθική, οικονομική, πολιτική , με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ουσιαστικά πολιτική ζωή τα χρόνια εκείνα, όπως δεν υπήρχαν, αν εξαιρέσει κανείς το ΑΚΕΛ, ούτε πολιτικά κόμματα. Τα κόμματα ΔΗΣΥ και ΔΗΚΟ ιδρύθηκαν το 1976 και η ΕΔΕΚ λίγα χρόνια νωρίτερα.
Από το 1978 μέχρι σήμερα κυβέρνησαν τρεις φορές το ΔΗΚΟ (1978-1988 Πρόεδρος Σπ. Κυπριανού, 2003-2008 Τ. Παπαδόπουλος), τρεις φορές ο ΔΗΣΥ(1993-2003 Γλ. Κληρίδης, 2013- Ν. Αναστασιάδης ) και δυο φορές το ΑΚΕΛ (1988-1993 Γ. Βασιλείου---λαμβάνω υπόψη την κύρια πολιτική δύναμη που τον υποστήριξε, επειδή ακριβώς το θέμα μου είναι οι πολιτικοί συσχετισμοί που ανέδειξαν τους προέδρους της δημοκρατίας—και 2008-2013 Δ.Χριστόφιας).
Ο ρόλος του συσχετισμού δυνάμεων στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας φαίνεται από τα πιο κάτω στοιχεία.
Α)Ο συσχετισμός πολιτικών δυνάμεων είναι τέτοιος, ώστε είναι αδύνατη η εκλογή προέδρου της δημοκρατίας χωρίς την υποστήριξη άλλων κομμάτων. Στην εκλογή όλων των προέδρων μέχρι το 2013 συμμετείχαν το ΔΗΚΟ και η ΕΔΕΚ. Στην εκλογή του Ν. Αναστασιάδη το 2013 το μισό ΔΗΚΟ ψήφισε Ν.Αναστασιάδη και το άλλο μισό Γ.Λιλλήκα. Στην ίδια ψηφοφορία η ΕΔΕΚ ψήφισε Λιλλήκα.Στις εκλογές του 1978 το ΑΚΕΛ ψήφισε τον Σπ. Κυπριανού χωρίς όρους , ενώ σ έκείνες του 1983 ύστερα από συμφωνία σε ένα μίνιμουμ πρόγραμμα. Το ίδιο έγινε και το 2003, όταν το ΑΚΕΛ ψήφισε Τ.Παπαδόπουλο (η μεταξύ τους συμφωνία ωστόσο δεν ονομάστηκε μίνιμουμ) . Κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι τις δυο αυτές πενταετίες ακολούθησε εκλογή στην προεδρία υποψηφίου του ΑΚΕΛ, την πρώτη φορά του Γ. Βασιλείου και τη δεύτερη του Δ. Χριστόφια.
Β)Εκτός από τις πενταετίες 1978 -1983 και 1988-1993 ,σ’ολες τις άλλες τα κόμματα που υποστήριξαν την εκλογή του προέδρου εγκατέλειψαν τον εκλεκτό τους στη μέση του δρόμου. Το ΑΚΕΛ εγκατέλειψε τον Σπ. Κυπριανού το 1985, δυο χρόνια μετά την εκλογή του(«κατέβηκε από το τραίνο»,όπως περιγράφηκε τότε το γεγονός), η ΕΔΕΚ εγκατέλειψε τον Κληρίδη το 1994 και τον Πρόεδρο Χριστόφια το 2010, ενώ το ΔΗΚΟ εγκατέλειψε τον Πρόεδρο Χριστόφια το 2011 και τον Πρόεδρο Ν.Αναστασιάδη το 2014.
Γ)Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι λόγοι που δόθηκαν από τις ηγεσίες των κομμάτων για την αποχώρησή τους από την κυβέρνηση .Όλα τα κόμματα υποστήριξαν ότι η αποχώρησή τους έγινε λόγω διαφωνίας τους στο εθνικό θέμα. Η εξήγηση αυτή ωστόσο δεν σήμαινε πάντοτε το ίδιο πράγμα. Το 1985, για παράδειγμα, σήμαινε διαφωνία του ΑΚΕΛ με τον Πρόεδρο Κυπριανού, γιατί ο τελευταίος ακολουθούσε μια αδιάλλακτη πολιτική και απέρριπτε μια συναινετική γραμμή που θα οδηγούσε σε λύση του κυπριακού. Αυτή τη γραμμή υποστήριζε και ο ΔΗΣΥ και έτσι οι προεδρικές εκλογές του 1985 πήραν τη μορφή δημοψηφίσματος για καθαίρεση του Σπ.Κυπριανού από την προεδρία. Σ’ όλες τις άλλες περιπτώσεις αποχώρησης η εξήγηση ήταν ακριβώς η αντίθετη, ότι δηλαδή ο πρόεδρος δεν ακολουθούσε την άκαμπτη πολιτική που θα διασφάλιζε όσον έπρεπε τα συμφέροντα των Ελληνοκυπρίων . Η αφορμή για αποχώρηση ήταν πάντοτε ένα συγκεκριμένο γεγονός. Το 1998, για παράδειγμα, η ΕΔΕΚ αποχώρησε από την κυβέρνηση, γιατί ο Πρόεδρος Κληρίδης υποχώρησε στην πίεση των Αμερικανών να μη φέρει τους ρωσικούς πυραύλους S300 στην Κύπρο. Το 2014 το ΔΗΚΟ αποχώρησε από την κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη, γιατί θεώρησε την υπογραφή του ανακοινωθέντος της 11ης Φεβρουαρίου 2014 για επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ των δυο κοινοτήτων ως παρέκκλιση από τη δέσμευση που είχε αναλάβει ο Πρόεδρος έναντί του για την πολιτική που θα ακολουθούσε στο Κυπριακό.
Τα τελευταία πέντε έως δέκα χρόνια συνέβησαν στην Κύπρο εξελίξεις οι οποίες δείχνουν μεγάλη αύξηση της σημασίας της οικονομίας (της δύναμης των πραγμάτων) στη χάραξη πολιτικής. Οι εξελίξεις αυτές είναι α)η ανάδειξη του προβλήματος της οικονομίας ως σημαντικότερου προβλήματος από το κυπριακό(αυτό επιβεβαιώνεται τόσο από τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων των τελευταίων ετών όσο και από την προσπάθεια των κομμάτων της αντιπολίτευσης να υποδαυλίσουν το συναίσθημα της οργής των πολιτών εναντίον της κυβέρνησης με συνεχή κατακραυγή ενάντια στο Μνημόνιο και την Τρόικα και τις δεσμεύσεις της Κυβέρνησης, β) η λόγω της οικονομικής κατάρρευσης του 2013 αδυναμία της κυβέρνησης να συνεχίσει τις γενναιόδωρες παροχές των προηγούμενων κυβερνήσεων, γ) η συνεχής αύξηση του λαικισμού στην πολιτική των κομμάτων, που επιτείνει η αδυναμία της κυβέρνησης για οικονομικές παροχές, και δ) η ίδρυση νέων κομμάτων με εξτρεμιστική πολιτική, η οποία πιέζει όλα τα κόμματα και περισσότερο τα μικρά να ακολουθήσουν διαρκώς και περισσότερο εξτρεμιστική πολιτική για να μη χάσουν ψηφοφόρους.
Όλες αυτές οι εξελίξεις έχουν ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της δύναμης των πραγμάτων στη χάραξη πολιτικής και προοιωνίζονται ,πιστεύω, σύντομα αλλαγές στον πολιτικό χάρτη της Κύπρου αλλά και σοβαρές συνέπειες στις τύχες της Κύπρου.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
.
