ΤΟΥ ΘΕΜΗ ΠΟΛΥΒΙΟΥ*
Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσω ότι αναγνωρίζουμε την ύπαρξη προβλημάτων στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Γι’ αυτό, εξάλλου, και στα πλαίσια του διαλόγου και της συζήτησης που όλες αυτές τις μέρες γίνεται για τους καταλόγους διοριστέων, ως ΟΕΛΜΕΚ αναδείξαμε όλα αυτά τα προβλήματα και ζητήσαμε ένα δομημένο διάλογο για την επίλυσή τους.
Για τα αποτελέσματα τώρα του PISA, δηλαδή της συμμετοχής των15χρονων μαθητών μας στο Διεθνές Πρόγραμμα Αξιολόγησης των Μαθητών, πιστεύουμε ότι εξάγονται αυθαίρετα συμπεράσματα γενικεύοντας το όλο θέμα.
Κάποιοι νομίζουν ότι βρήκαν πάλι την ευκαιρία να επιτεθούν εναντίον των εκπαιδευτικών. Αυτό είναι άδικο, γιατί τα πράγματα δεν είναι έτσι.
Ο PISA μπορεί να προσφέρει μόνο το πώς μια ομάδα μαθητών / σπουδαστών αποκρίνεται σε ένα σύνολο ερωτήσεων. Δεν απεικονίζει, γιατί δεν μπορεί να το κάνει, μια συνολική εικόνα της εκπαίδευσης σε οποιαδήποτε χώρα και ο λόγος είναι απλός.
Συγκρίνουμε, την Κύπρο με άλλες χώρες οι οποίες:
Επιπρόσθετα, η κοινωνικοοικονομική κρίση και αυτό είναι αποδεδειγμένο με έρευνα, επηρεάζει την επίδοση.
Το πρόγραμμα PISA είναι πρόγραμμα του ΟΟΣΑ (συμμετέχουν περίπου 60 χώρες από όλο τον κόσμο) το οποίο, σύμφωνα με τις διακηρύξεις του Οργανισμού «διερευνά την ικανότητα δεκαπεντάχρονων μαθητών να χρησιμοποιούν γνώσεις και δεξιότητες σε βασικά γνωστικά πεδία, όπως στην κατανόηση κειμένου, στα μαθηματικά, στις φυσικές επιστήμες. Επιπλέον διερευνά την ικανότητα των μαθητών να αναλύουν, να επιχειρηματολογούν αλλά και να εκφράζονται αποτελεσματικά, όταν μελετούν, ερμηνεύουν και επιλύουν προβλήματα της καθημερινής ζωής».
Αυτό το σκεπτικό, όπως θα φανεί στη συνέχεια δεν έχει καμιά σχέση με τα αναλυτικά και γενικά το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα.
Πιο ξεκάθαρα θέτει το θέμα η ΟΛΜΕ σε σχετική απόφασή της. Σταχυολογούμε κάποια στοιχεία από την απόφαση, που πιστεύουμε ότι τοποθετούν το θέμα στις σωστές του βάσεις. Γράφει η απόφαση της ΟΛΜΕ:
Ακόμη λιγότερο αξιόπιστα και έγκυρα είναι τα αποτελέσματα του διαγωνισμού, όταν συσχετιστούν με τις διαφορετικές συνθήκες διεξαγωγής του σε κάθε χώρα. Οι διοργανωτές του διαγωνισμού υποστηρίζουν ότι επιλέγουν εξεταστέα θέματα που θεωρούνται κοινού επιπέδου δυσκολίας, ενώ απευθύνονται σε μαθητές και μαθήτριες από διαφορετικές χώρες, στις οποίες διαφέρουν τόσο οι εκπαιδευτικές όσο και οι ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες.
Επιπλέον, διαφέρουν από χώρα σε χώρα και οι παράγοντες που αφορούν το επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας των εκπαιδευτικών συστημάτων, την κουλτούρα των εκπαιδευτικών και μαθητών και τα κριτήρια βάσει των οποίων αξιολογούνται τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, από την ίδια την Έκθεση του PISA επισημαίνεται μια σαφής διαφορά μεταξύ συνήθων τρόπων μάθησης σε διαφορετικές χώρες. Στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη οι μαθητές αποδίδουν καλύτερα στις φυσικές επιστήμες από την άποψη των θεωρητικών γνώσεων (δηλ. σε ο, τι αφορά επιστημονικά φαινόμενα και έννοιες), ενώ στις δυτικές χώρες οι μαθητές συνήθως κατέχουν μια καλύτερη δυνατότητα κατανόησης των επιστημονικών διαδικασιών (γνώσεις σχετικά με τις φυσικές επιστήμες). Επομένως, τα αποτελέσματα του PISA δεν μπορούν να αποτελέσουν μέτρο σύγκρισης εκπαιδευτικών συστημάτων ούτε η κατάταξη των κρατών στην έρευνα αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως βάση για τη διατύπωση οδηγιών για τα κράτη που συμμετέχουν σχετικά με το πώς ή τι πρέπει να αλλάξουν τα εκπαιδευτικά τους συστήματα.
Η απόδοση των μαθητών και μαθητριών στο διαγωνισμό δεν εξαρτάται μονοσήμαντα από την ευφυϊα ή την εργατικότητά τους ή από το ενδιαφέρον και την προσπάθεια των εκπαιδευτικών.Επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι το αναλυτικό πρόγραμμα του σχετικού μαθήματος, οι τεχνικές εξέτασης και αξιολόγησης του διαγωνισμού, το παιδαγωγικό κλίμα που χαρακτηρίζει κάθε σχολείο, καθώς και το κλίμα που χαρακτηρίζει το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον του μαθητή / της μαθήτριας, και βρίσκεται σε συνάρτηση με την κουλτούρα και την κυρίαρχη νοοτροπία σε όλα τα επίπεδα για το τι σημαίνει μάθηση και μόρφωση.
Από την άλλη πλευρά, η έρευνα PISA παρέχει και κάποια ενδιαφέροντα πορίσματα. Κατ’ αρχήν, τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ των χωρών στην κατάταξή τους στα διάφορα επίπεδα επίδοσης βάσει του εθνικού εισοδήματος. Χώρες με υψηλότερα εθνικά εισοδήματα τείνουν να έχουν καλύτερη απόδοση. Η απόσταση, όμως, ανάμεσα στους μαθητές και μαθήτριες στο εσωτερικό κάθε χώρας είναι μεγαλύτερη από αυτή μεταξύ διαφορετικών χωρών και συσχετίζεται με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο του περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργεί το σχολείο. Επιβεβαιώνεται, έτσι και από αυτή την έρευνα ότι η απόδοση των μαθητών και μαθητριών επηρεάζεται άμεσα από τις κοινωνικές, οικονομικές και μορφωτικές ανισότητες του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Ο Χρήστος Κάτσικας σε σχετικό άρθρο του για το θέμα PISA αναφέρει:
Ο διεθνής διαγωνισμός PISA επιχειρεί με όχημα τα πορίσματά του (μέσα από τον έλεγχο των αναγνωστικών, μαθηματικών και φυσικών ικανοτήτων των μαθητών) να προσανατολίσει τη σχολική εκπαίδευση σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Στην πράξη οι στόχοι του προωθούν αντί της γνώσης τη δεξιότητα. Για να πάει καλά μια χώρα στο διαγωνισμό πρέπει οι μαθητές της να έχουν αντιμετωπίσει τη Γλώσσα σχεδόν αποκλειστικά ως εργαλείο επικοινωνίας, να έχουν διδαχτεί από τα Μαθηματικά κυρίως μεθόδους επίλυσης πρακτικών προβλημάτων, ενώ στις Φυσικές επιστήμες να μην έχουν εμβαθύνει στο γιατί αλλά στο πώς. (Σημείωση γράφοντος: Τα αναλυτικά μας προγράμματα δεν εμβαθύνουν αλλά προσφέρουν βασικές γνώσεις και αυτό έχει τεράστια σημασία). Έτσι, το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει, προσαρμοζόμενο στους στόχους του προγράμματος, να «προπονεί» τους μαθητές σε τέτοιου είδους θέματα αντί να τους διδάσκει, να τους καταρτίζει αντί να τους εκπαιδεύει.
Όπως γίνεται κατανοητό η κατάταξη της χώρας μας στις τελευταίες θέσεις χρησιμοποιείται ως τεκμήριο από όποιον θέλει είτε να κατακρίνει την εκπαιδευτική πολιτική των κυβερνήσεων είτε να κατακεραυνώσει συνολικά τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία της εκπαίδευσης (δασκάλους, καθηγητές, γονείς, μαθητές) για την πλημμελή άσκηση των καθηκόντων τους, κάτι εντελώς άδικο και αυθαίρετο.
Όπως είναι γνωστό, η Κύπρος έλαβε για πρώτη φορά μέρος, το 2012 στο συγκεκριμένο διαγωνισμό. Ως ΟΕΛΜΕΚ προειδοποιήσαμε τότε, ότι δεν έγινε η απαραίτητη προεργασία κι’ αυτό θα έχει τεράστια σημασία στην εξαγωγή των οποιονδήποτε αποτελεσμάτων. Δυστυχώς, δικαιωθήκαμε.
Είναι ως να προπονείς έναν αθλητή για το άλμα εις μήκος και να τον βάζεις στο τέλος να αγωνιστεί στο άλμα εις ύψος.
Επειδή πολλοί φέρνουν ως παράδειγμα το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας, να αναφέρουμε και το εξής:
Η Κύπρος δεν θα γίνει ούτε πρέπει να γίνει Φινλανδία. Και οι δυο χώρες μπορούν όμως να είναι επιτυχημένες στον τομέα της παιδείας, ανεξαρτήτως από την επιτυχία τους στο PISA.
Τον αν είναι καλοί, εξάλλου, οι μαθητές μας, αυτό φαίνεται και από τα αποτελέσματα στις διάφορες Ολυμπιάδες, αλλά και τις επιδόσεις των φοιτητών μας Πανεπιστήμια, όπου βρίσκονται ανάμεσα στους πρώτους. Για να συμβαίνει αυτό σημαίνει ότι δεν ήρθαν από το διάστημα, αλλά ότι έχουν κάποιες γερές βάσεις. Ποιος τους τις δίνει;
Να κάμω και μια πρόβλεψη: Αν αφήσουμε τα πράγματα ως έχουν, αν δεν προσαρμόσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα στα δεδομένα που απαιτεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα, αν δεν γίνει η απαραίτητη προεργασία και εκπαίδευση να είσθε σίγουροι ότι τα αποτελέσματα και το 2015, που θα διεξαχθεί η Β’ φάση του Β’ κύκλου, δε θα διαφέρουν από αυτά που έχουμε σήμερα ενώπιόν μας.
Συνοψίζοντας, ως συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, θέλω να πω ότι έχουμε πλήρη συνείδηση των προβλημάτων και των αδυναμιών του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Πιστεύουμε, όμως, ότι οδηγός στην όποια προσπάθεια για τη βελτίωσή του δε μπορεί να είναι οι κατευθύνσεις του ΟΟΣΑ και, γενικότερα, οι επιδιώξεις των δυνάμεων της αγοράς, αλλά οι τεκμηριωμένες θέσεις και προτάσεις του εκπαιδευτικού κινήματος, που έχουν κοινό βηματισμό με τις ανάγκες και τα οράματα της κοινωνίας μας.
*Πρόεδρος ΟΕΛΜΕΚ
