ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Η ιστορική διασύνδεση Πολιτικής και Πολιτισμού χάνεται στους αιώνες και φαίνεται πως η μορφή των πολιτευμάτων σμίλεψε ανάλογα την πολιτιστική δημιουργία, την καθόρισε, την ονόμασε διαφορετικά και την άφησε να εξελιχτεί ή να παρακμάσει.
Θρησκόληπτα καθεστώτα μόρφωσαν ένα πολιτιστικό προφίλ ανάλογο της θρησκευτικής πίστης τους, άλλα αποθέωσαν το χρώμα, το αρχιτεκτόνημα, τη γλυπτική και το λόγο κι άλλα, στρατοκρατικά ή ολοκληρωτικά κινήθηκαν σε μια λογοκριτική που ή δημιούργησε φοβιστικά τερατουργήματα ή οδήγησε τον Πολιτισμό στη μονόδρομη "υπηρεσία" της επιβολής του ενός ή των λίγων.
Η αναφορά στην πολιτική σημασία του Πολιτισμού έγινε ένα από τα στερεότυπα του δημόσιου λόγου στα νεότερα κυρίως χρόνια κι αυτό γιατί κατέστη σαφές πως ο Πολιτισμός δεν αποτελεί κάτι το δευτερεύον που ανθίζει όταν ο άνθρωπος έχει χρόνο ελεύθερο να δημιουργήσει ή να εμπλακεί στις όποιες εκφάνσεις του, ούτε, βέβαια, αναφέρεται μόνο στις καλές τέχνες και την ξεχωριστή πολιτιστική κληρονομιά ενός έθνους.
Δεν νομίζω πως υπάρχει ανάμεσά μας άνθρωπος που αμφιβάλλει ότι αυτό που ονομάζουμε "πολιτιστική ταυτότητα" συνδέεται άρρηκτα με την εθνική και γλωσσική συνείδηση, με τις προσλαμβάνουσες που καθρεφτίζει πάνω μας η ιστορική μας διαδρομή, με τις συλλογικές νοοτροπίες και πρακτικές μας- έτσι όπως αυτές διαφοροποιήθηκαν στα χρόνια της μοναξιάς ή της πρόσμιξής μας με τους άλλους που μας επιβλήθηκαν βίαια ή ήρθαν για να ζήσουν και να συμπορευτούν μαζί μας ή ήταν ανάλογες με την οικονομική μας τεθλασμένη πορεία στο διάβα των αιώνων.
Η πολιτιστική διαφοροποίηση ή, καλύτερα, το συναπάντημα των πολιτισμών ως μια αναπόφευκτη κοινωνική, πολιτική και αναπτυξιακή κατάσταση που διαιρεί την ανθρωπότητα ανάλογα με τη θρησκευτική πίστη, τον τρόπο που αποκρυσταλλώνεται η συνείδηση των λαών στην κεντήστρα των ηθών και των εθίμων αλλά και το ποιες προτεραιότητες δίνονται στον τροχό της ανάπτυξης, αποτελούν στοιχεία που αποδείχτηκε ότι προκάλεσαν συγκρούσεις ιδεολογικές ή και πολεμικές και μάλιστα με τραγικές συνέπειες.
Μιλάμε δηλαδή για σύγκρουση πολιτισμών που σίγουρα δεν είναι αποτέλεσμα μόνο των πολιτιστικών διαφορών αλλά και οικονομικών κι άλλων ιδεολογικών-όχι ιδιαίτερα υγιών- παραγόντων.
Φαίνεται πως μια τέτοια θεώρηση βασίζεται στο αξίωμα πως το δυτικό πολιτιστικό περισκόπιο υπερέχει και θεωρεί αφελή όσα πολιτιστικά δρώμενα βρίσκουν το χώρο τους μακριά στην εξωτική Καραϊβική, στη ζεστή Αφρική ή γενικά σε τόπους της σφαίρας μας που δεν αναπτύσσονται κι έχουν άλλου είδους κώδικες για να χτίσουν το όποιο πολιτιστικό, πολιτικό κι αναπτυξιακό μοντέλο.
Οι ένθερμοι υποστηρικτές της θεωρίας της «σύγκρουσης των πολιτισμών» διακηρύσσουν πως η υπανάπτυξη ή η στασιμότητα ως κοινωνικές εικόνες , θα πρέπει να ερμηνευτούν ύστερα από ενδελεχή μελέτη των ιστορικών παραγόντων και ερμηνεία των πνευματικών αναζητήσεων που τούς επέτρεψαν οι εκμεταλλευτές τους να διαμορφώσουν.
Στη δική μας παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου η οικονομία δεν έχει σύνορα και το χρήμα κατανέμεται άδικα κι επικίνδυνα στο διεθνές νηολόγιο των χρηματιστηρίων, Πολιτική και Πολιτισμοί πολεμούν να διατηρήσουν το χαρακτήρα τους καθώς η τρικυμία των προσμίξεων συχνά αλλοιώνει, φθείρει και δύσκολα ανανεώνει την ιδιότυπη φυσιογνωμία των λαών.
Στην αντίληψη αυτή απαντά μια άλλη σκέψη, αυτή που εκφράζει την ανάγκη για τον εντοπισμό ενός «Πολιτισμού των Πολιτισμών» σύμφωνα με το κεντρικό σύνθημα της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας του 2001. Ο Πολιτισμός των Πολιτισμών διακηρύσσει ένθερμα την αρχή της πολιτιστικής ισοτιμίας και τον παραγωγικό διάλογο των πολιτισμών.
Αναντίλεκτα, είναι ευδιάκριτα τα πολιτικά πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την υιοθέτηση μιας τέτοιας άποψης. Σήμερα συσπειρώνονται πολλές χώρες για να αντιμετωπίσουν τα φοβερά κι αναπάντεχα τρομοκρατικά χτυπήματα που εκδηλώνονται σε ανύποπτο χρόνο στις αναπτυγμένες πρωτεύουσες του κόσμου.
Αυτή η ενοποιητική προσπάθεια, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ευοδωθεί, γιατί ερμηνεύεται μονοδιάστατα ως αγώνας του δυτικού κατά του μουσουλμανικού κόσμου.
Ξεχνάμε πως για να είναι ο αγώνας αυτός καρποφόρος, θα πρέπει να ιδωθεί διαφορετικά. Χρειάζεται να συμπεριλάβει στο λαμπρό πεδίο του Πολιτισμού , της Ειρήνης, της Ανθρωπιστικής Παιδείας και της Ασφάλειας τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό κρατών του γαιοπολιτικού μας χάρτη.
Πολιτισμένος κόσμος δεν είναι ο κόσμος των χωρών του δυτικού κόσμου, αλλά ο κόσμος όλων των πολιτισμών που μάχονται να προασπίσουν την αξία της ανθρώπινης ζωής και του πανανθρώπινου δικαιώματος να ζει ο κάθε άνθρωπος με ειρήνη.
Σαφώς, όταν μιλάμε στα παιδιά για πολιτιστικές διαφορές, δεν καταφερόμαστε εναντίον του διαφορετικού με φανατισμό, μισαλλοδοξία κι εγωκεντρισμό, μονοδιάστατα κι αρρωστημένα. Είναι, άλλωστε, άλλο πράγμα η πολιτιστική διαφορά και άλλο πράγμα ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία και ο ολοκληρωτικός τρόπος σκέψης κατά τη σύγκριση των Πολιτισμών.
Ως μέλη της Ευρωπαϊκής Οικογένειας απαιτείται να καλλιεργήσουμε στους νέους μας την ανάγκη για παράλληλη πολιτιστική συγκρότηση, θέτοντας γερές βάσεις για τη δημιουργία του κοινού πολιτιστικού μοντέλου της νέας εποχής. Το μοντέλο της πολιτιστικής πολυφωνικής κοινωνίας του μέλλοντος χρειάζεται να θεμελιωθεί στα σχολεία μας με υλικά ανθρώπινα, όπως αυτά που πρεσβεύουν οι αξίες της φιλαλληλίας, της ανεκτικότητας, του ανθρωπισμού, της ισότητας μα και της συνειδητοποίησης πως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν δυναμικές εγγυήσεις για έναν καλύτερο κόσμο.
Η Πολιτική του Πολιτισμού έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει στο όραμα της ανθρώπινης ζωής χωρίς το φόβο και την απελπισία του εγκλεισμού, χωρίς το στείρο απομονωτισμό και την υποβάθμιση του βίου.
Αλλιώς, αν η Πολιτική εξακολουθεί να κινείται στη συγκρουσιακή σχέση των Πολιτισμών, η τιμωρητική καταδίκη και διαίρεση των εθνών, μόνο παρακμή μπορούν να επιφέρουν. Μόνο τη μόνιμη απειλή, μόνο το αμφίβολο μέλλον είναι σε θέση να εξασφαλίσουν.
Οι καιροί απαιτούν έναν Πολιτικό Πολιτισμό που θα γεννηθεί μέσα από το υγιές ιδεολόγιο και του δικού μας ελληνικού πολιτισμού που ενσωμάτωσε κι εξέλιξε κι αποθέωσε και στοιχεία που γνώρισε στις τότε γειτονιές της Μεσογείου και τα χάρισε στον κόσμο.
Ανάγκη είναι η Παιδεία να συμπεριλάβει στη στοχοθεσία της και τις στρατηγικές εκείνες που θα δημιουργήσουν τις βάσεις για μια νέα πολιτιστική ταυτότητα.
Οι πολιτικοί ας κατανοήσουν πως κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνον όταν υιοθετήσουν πολιτιστική στάση τέτοια, όταν εφαρμόσουν υγιείς τακτικές για έναν δύσκολο μεν, εφικτό δε αγώνα πολιτικού πολιτισμού με αίσθημα ευθύνης, συλλογικότητας και -κυρίως!- ξεκομμένο από πάσης φύσεως πολιτική "αχρωματοψία".
Αυτός ο Πολιτικός Πολιτισμός δεν θα χρειαστεί να αναμετρηθεί σε πεδία μαχών και σε επενδύσεις οπλικών συστημάτων κι άλλων προϊόντων των εταιρειών θανάτου. Θα χρειαστεί να αναμετριέται αιώνια με την αντοχή του να δοκιμάζει πολιτιστικά θαύματα πολύχρωμα, με αρώματα άγνωστα μα γοητευτικά και μοναδικά, με ήχους νέους κι εικόνες ασύλληπτες σαν αυτές που μόνο στα παιδικά καλειδοσκόπια αναμειγνύονταν τόσο θαυμαστά!
*ΕΜΕ Φιλολογικών - Θεατρολογίας
