ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Το θέμα της αλήθειας είναι μια πονεμένη ιστορία στην Κύπρο. Πολλοί βλέπουν την αλήθεια ως κάτι αυθύπαρκτο, αυτοτελές και αυτόνομο, κάτι που είναι εκεί και θα αποκαλυφθεί οπωσδήποτε. Γι αυτό μιλούν για την αλήθεια που μια μέρα θα αποκαλυφθεί από την «αδέκαστη» Ιστορία. Άλλοι πάλι αναζητούν με πάθος να μάθουν την αλήθεια για τα διάφορα θέματα, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, ποινικά, διοικητικά, αλλά έχουν την αίσθηση πως η πλήρης αλήθεια ποτέ δεν αποκαλύπτεται, πολλά αποσιωπούνται και αποκρύπτονται και πολλά παραποιούνται και διαστρέφονται με αποτέλεσμα να κυκλοφορεί ένα άθλιο υποκατάστατο της αλήθειας. Τέλος, σχεδόν όλοι οι υπόδικοι δηλώνουν αθώοι και διακηρύττουν πως στο τέλος «θα λάμψει η αλήθεια». Πολλοί πράγματι αθωώνονται, κυρίως από έλλειψη ικανοποιητικής μαρτυρίας από την κατηγορούσα αρχή, αλλά πολλοί πολίτες έχουν την αίσθηση πως «κάτι βρωμά», με αποτέλεσμα να γεννιέται το αίσθημα ότι στη χώρα επικρατεί ατιμωρησία.
Ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault, που ασχολήθηκε με το θέμα αυτό στο βιβλίο του Πειθαρχία και Τιμωρία(1975) και στη συνέντευξή του Ο Πολιτικός Ρόλος του Διανοουμένου(1976), υπέβαλε την άποψη πως το πόσο ελεύθεροι είναι οι πολίτες να πουν και να μάθουν την αλήθεια σε μια χώρα σχετίζεται με το υπάρχον «καθεστώς αλήθειας», και πως κάθε πολιτεία έχει το δικό της καθεστώς αλήθειας. Η χρήση της λέξης «καθεστώς» από τον Foucault έγινε για να δηλώσει τη σχέση της αλήθειας με την εξουσία, όχι μόνο εκείνη που ασκείται από τους πολιτικούς θεσμούς (κυβέρνηση, βουλή, νομική υπηρεσία, δικαστήρια) αλλά και εκείνη που ασκείται στην κοινωνία από ένα σύστημα άτυπων σχέσεων στις οποίες εμπλέκονται όλοι οι φορείς (πολιτεία, κόμματα, Εκκλησία, συντεχνίες, σωματεία, οργανισμοί, ΜΜΕ, επιχειρήσεις, άτομα). Ο Foucault μιλά για μηχανισμούς, για διαδικασίες και για πρακτικές που εφαρμόζονται κατά τη διαμόρφωση, κυκλοφορία και συντήρηση αυτού που το καθεστώς αλήθειας θέλει να παρουσιάσει ως αλήθεια. Κάποιοι έχουν περισσότερο κύρος και ισχυρότερη επιρροή και ο λόγος τους έχει μεγαλύτερη βαρύτητα, κάποιοι σέβονται μια αρχή και δεν θέλουν να την εκθέσουν δημοσιοποιώντας μια αλήθεια που ξέρουν γι αυτή, κάποιοι ακολουθούν τον κανόνα «κρύψε, να περάσουμε» ,ένα κόμμα πείθει τα μέλη του ότι η αλήθεια είναι αυτό που παρουσιάζει το ίδιο, ένας αξιωματούχος μιας συντεχνίας δίνει οδηγίες στα μέλη να κάνουν διαδήλωση για να υποστηρίξουν μια συγκεκριμένη εκδοχή αλήθειας, κάποιοι που τολμούν να εκφράσουν διαφορετική άποψη στιγματίζονται και δολοφονούνται πολιτικά. Οι διάφορες αυτές ενέργειες και παραλείψεις είναι εκείνες που τελικά διαμορφώνουν την κατάσταση σχετικά με το ποια εμπόδια παρεμβάλλονται στην έκφραση της αλήθειας και τι είδους αλήθεια κυκλοφορεί.
Το καθεστώς αλήθειας σε μια χώρα αλλάζει, όταν συμβούν μεγάλες οικονομικές, πολιτικές, και κοινωνικές αλλαγές. Αυτές γίνονται αιτία να αλλάξουν οι σχέσεις εξουσίας και επομένως οι συνθήκες διαμόρφωσης και κυκλοφορίας της αλήθειας. Αυτό συνέβη πρόσφατα και στην Κύπρο λόγω της μεγάλης οικονομικής καταστροφής, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να μειωθεί ανεπανόρθωτα το κύρος πολιτικών, οικονομικών παραγόντων, τραπεζιτών, διοικητών κεντρικής τράπεζας, συντεχνιών, κομμάτων και κομματαρχών. Αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών είναι ότι όλοι αυτοί έχασαν ένα μεγάλο μέρος της εξουσίας που είχαν, αφού πολύ λίγοι πολίτες πλέον τους εκτιμούν και έχουν εμπιστοσύνη στο λόγο τους. Πολλοί πολίτες που προηγουμένως τούς φοβούνταν, τούς σέβονταν ή τούς αγαπούσαν, τώρα νιώθουν απέχθεια γι’ αυτούς και όσοι κατέχουν ενοχοποιητικά στοιχεία είναι τώρα πρόθυμοι να τα καταγγείλουν και να μαρτυρήσουν εναντίον τους. Έτσι εξηγείται ο μεγάλος αριθμός των καταγγελιών που γίνονται σήμερα.
Στη μεγάλη αυτή αλλαγή συνέβαλαν βέβαια και δυο άλλοι παράγοντες, πρώτα, η τεράστια αύξηση του όγκου των πληροφοριών που κυκλοφορούν λόγω της μεγάλης αύξησης του αριθμού των ιδιωτικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών καναλιών, της δυνατότητας άμεσης πρόσβασης σε ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία και της λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και, δεύτερο, η μεγάλη ενίσχυση του κύρους των επιστημονικών πληροφοριών, σε βαθμό που να μην τις αμφισβητούν πλέον ούτε τα δικαστήρια ούτε η κοινή λογική.
Τα πολλά κανάλια όχι μόνο αναζητούν συνεχώς πληροφορίες αλλά ταυτόχρονα ασκούν ανελέητη κριτική στις παντός είδους εξουσίες. Η γνώση που αποκτάται από αυτές τις πληροφορίες παρέχει δύναμη στους πολίτες και μετατρέπεται σε μέσο πίεσης για μεγαλύτερη ελευθερία στην αποκάλυψη της αλήθειας.
Οι επιστημονικές πληροφορίες, από την άλλη, (για παράδειγμα, αναλύσεις γενετικού υλικού με DNA και επιστημονική επεξεργασία τηλεφωνικών δεδομένων από επιστημονικά εργαστήρια του εξωτερικού, όπως αυτή που έγινε πρόσφατα στην περίπτωση της αστυνομικής έρευνας για την προέλευση των απειλητικών τηλεφωνημάτων στην Πάφο) ενισχύουν την πεποίθηση πως το καθεστώς αλήθειας αλλάζει δραματικά με αποτέλεσμα να αδυνατεί πλέον να παρεμβάλλει ανυπέρβλητα εμπόδια στην κυκλοφορία της αλήθειας.
Αυτή η ριζοσπαστική αλλαγή ανέτρεψε άρδην το παλιό σύστημα σχέσεων εξουσίας και συνακόλουθα το παλιό καθεστώς αλήθειας στην Κύπρο. Είναι βέβαιο πως το νέο καθεστώς αλήθειας δεν θα επιτρέψει ξανά φαινόμενα μονοπώλησης των δημόσιων πληροφοριών από ένα μόνο τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό σταθμό, προέδρων της δημοκρατίας που να «συμπεριφέρονται ως ρωμαίοι αυτοκράτορες», γενικών εισαγγελέων που να ετοιμάζουν γνωματεύσεις ανάλογα με την επιθυμία του μεγάλου άρχοντος, προέδρων τραπεζών που να εγκρίνουν οι ίδιοι μεγάλα και χαμηλότοκα δάνεια για τους εαυτούς τους, διοικητών κεντρικών τραπεζών που να δέχονται υπέρογκη αμοιβή για υπηρεσίες που θα προσφέρουν στο μέλλον, και «αυθόρμητης» αποστολής εκατοντάδων τηλεγραφημάτων συμπαράστασης από συλλόγους ,σωματεία και οργανώσεις σε ισχυρούς ηγέτες που βρίσκονται υπό ποινική έρευνα. Η αλλαγή αυτή επιφέρει ήδη σημαντική πολιτική και κοινωνική βελτίωση, αφού ενισχύει τη θέληση των πολιτών τόσο να πιέζουν για αποκάλυψη της αλήθειας όσο και να τολμούν να συμβάλλουν με τη δική τους μαρτυρία στο να έρχεται στο φως διαρκώς και περισσότερη αλήθεια.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
