ΤΗΣ ΡΙΤΑΣ ΠΑΝΑΟΥΡΑ*
Ο μεγάλος θεατράνθρωπος Κάρολος Κουν έλεγε κάποτε: «Μας ενδιαφέρει να είναι μορφωμένοι οι ηθοποιοί μας, να ξέρουν πολλά πράγματα, να ξέρουν περισσότερα πράγματα από όσα μπορεί να τους διδάξει η Ακαδημία, να τους δοθούν κεντρίσματα που να μπορέσουν να δημιουργηθούν, αλλά όχι ένα Α υλικό που θα μαθαίνουν, γιατί αυτό δεν εξυπηρετεί καθόλου.» Διαβάζονταςπρόσφατα κείμενα που αφορούν στις επιλογές σπουδών των μαθητών μας αναλογιζόμαστε, τι είναι τελικά ένα απολυτήριο, ένα πτυχίο, η μόρφωση ενός νέου ανθρώπου;
Κάποτε η μόρφωση συνδεόταν με το απολυτήριο γυμνασίου, μετά με το απολυτήριο λυκείου, στη συνέχεια με πτυχίο, μεταπτυχιακό, διδακτορικό. Σήμερα, η ολοκληρωμένη, «χρήσιμη μόρφωση» συνδέεται με γνώση και στρατηγικές δια βίου μάθησης, αυτομόρφωσης, κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας, συλλογισμού και απόδειξης, διερεύνησης, ανακάλυψης, κυρίως όμως ΣΚΕΨΗΣ. Στο σχολείο περιοριστήκαμε δυστυχώς στην αναπαραγωγή, πρέπει τουλάχιστο στο πανεπιστήμιο και στην επαγγελματική ζωή να μάθουμε την παραγωγή του νέου, του πρωτότυπου, του καινοτόμου. Η επαγγελματική αποκατάσταση των ανθρώπων σε τομείς μηχανιστικής αναπαραγωγής οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια σε πλεονασμό και αντικατάσταση από μηχανές, στην αποκάλυψη μιας πραγματιστικής δυστοπίας.
Αρχές της δεκαετίας του 90, με την ολοκλήρωση του κύκλου της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, άνοιξε ένας νέος κύκλος, που ήθελε νέους να σπουδάζουν όχι το πώς να γίνουν δάσκαλοι, αλλά τις Επιστήμες της Αγωγής. Κατ’ αντίστοιχο τρόπο η Νοσηλευτική έδωσε τη θέση της στις Επιστήμες της Υγείας, το Ανώτερο Τεχνολογικό Ινστιτούτο στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο και γενικότερα οι παραγωγικοί κλάδοι σε κλάδους Επιστημών σε Πανεπιστήμια. Στα Πανεπιστήμια δεν “σπουδάζεις” επάγγελμα, αλλά μία επιστήμη ή ακόμη καλύτερα θα πρέπει να γίνεσαι κοινωνός μίας διεπιστημονικής προσέγγισης εμβάθυνσης στην υφιστάμενη γνώση και στην παραγωγή νέας. Μπορεί κανείς σήμερα να καθοδηγήσει τους νέους με βάση το ποιο επάγγελμα θα είναι προσοδοφόρο αύριο; Όποτε επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο το νομοτελειακό αποτέλεσμα ήταν «φούσκες επαγγελμάτων», που όπως άλλες «φούσκες» σε αυτό τον τόπο έσπασαν και μαζί γκρεμίστηκαν απατηλά όνειρα. Απατηλά, κατά την άποψή μου, γιατί κακώς συνδέθηκεη μόρφωση με την αγορά εργασίας και την επαγγελματική αποκατάσταση με άμεσο και απόλυτο τρόπο. Πτυχιούχοι νέοι χωρίς ευρύτερη αντίληψη του ευμεταβλήτου κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού γίγνεσθαι, χωρίς ερμηνευτικές προσεγγίσεις με αφετηρία τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, τη λογοτεχνία, την ιστορία και την εξέλιξη της επιστήμης τους δεν θα είναι ποτέ σε θέση να αφουγκραστούν τις ανάγκες της κάθε εποχής και να κινηθούν αφομοιώνοντας νέα στοιχεία και προσαρμόζοντας την πορεία τους.
Όλες οι διεθνείς προβλέψεις καταγράφουν πόσες φορές θα πρέπει στη μελλοντική επαγγελματική του πορεία ο κάθε παραγωγικός πολίτης να δράσει ευέλικτα αλλάζοντας επαγγελματικό προσανατολισμό. Την ευελιξία αυτή θα του την ενισχύσει η σπουδή μίας επιστήμης, όχι ενός επαγγέλματος. Αναλογιστήκαμε ποτέ γιατί διάφορες χώρες με μακρά πανεπιστημιακή ιστορία προσφέρουν διεπιστημονικά προγράμματα σπουδών και κυρίως δεν διασυνδέουντις αρχικές σπουδές με σχέδια υπηρεσίας ή άμεσο διορισμό; Μήπως η απάντηση στην οικονομική κρίση που οδηγεί σε φτωχοποίηση μερίδας του πληθυσμού σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο και την αύξηση της ανάγκης φτηνού εργατικού δυναμικού, είναι η δημιουργία απόφοιτων στοιχειώδους εκπαίδευσης, χωρίς πρόσθετα “άχρηστα” προσόντα; Η κοντόφθαλμη αυτή “ρεαλιστική” προσέγγιση παίρνει το παρόν στο παρελθόν, σε εποχές δουλείας, σε εποχές πνευματικού μαρασμού, σε εποχές στυγνής εκμετάλλευσης.
Η μόνη επένδυση ενός κράτους που μακροπρόθεσμα σίγουρα θα αποδώσει είναι η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό μέσω της ενίσχυσης του μορφωτικού και πολιτισμικού του κεφαλαίου. Στις δύσκολες για τους νέους οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες σήμερα το μόνο εφόδιο και όπλο για ευέλικτη δράση και αντιμετώπιση των αδιεξόδων είναι η πραγματική μόρφωση, χωρίς επιστημονικά στεγανά. Ο ρόλος του προσανατολισμού στη μέση εκπαίδευση πρέπει κυρίως να επικεντρώνεται στο να ακολουθήσουν οι νέοι το δρόμο που συνάδει καλύτερα με τα προσωπικά, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, αντιλαμβανόμενοι την περαιτέρω μόρφωση ως ταξίδι επιστημονικής διερεύνησης που δίνει εφόδια και ανοίγει ορίζοντες επαγγελματικής ευελιξίας για το μέλλον. Σε κάποιες άλλες δεκαετίες, με πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες διαφορετικές, έγραφε ο Berthold Brecht «… Μάθαινε, άνθρωπε στο άσυλο. Μάθαινε, άνθρωπε στη φυλακή! Μάθαινε, γυναίκα στην κουζίνα! Μάθαινε, εξηντάχρονε! Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία. Ψάξε για σχολείο, άστεγε! Προμηθεύσου γνώση, παγωμένε! Πεινασμένε, άρπαξε το βιβλίο: είν' ένα όπλο. …».
Αγαπητέ νέε άνθρωπε, μην οδηγήσεις σε αχρηστία το μόνο χρήσιμο όπλο που έχεις στη διάθεσή σου σήμερα.
*Κοσμήτορας Σχολής Επιστημών της Αγωγής και Κοινωνικών Επιστημών
Πανεπιστήμιο Frederick
