Το φαινόμενο του Δον Κιχώτη στην παιδεία της Κύπρου

ΤΗΣ ΡΙΤΑΣ ΠΑΝΑΟΥΡΑ*

Μετά από τη συμμετοχή μας και ειδικότερα τη δημοσιοποίηση των  μαθησιακών μας αποτελεσμάτων σε διεθνείς έρευνες και μετά από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εισαγωγικών εξετάσεων στα πανεπιστήμια αναλωνόμαστε σε συζητήσεις για την ποιότητα της εκπαίδευσης, για τους λόγους για τους οποίους οι μαθητές μας δεν ανταποκρίνονται στον αναμενόμενο βαθμό, για το εξεταστικοκεντρικό μας σύστημα, την ελλειπή κατάρτιση ή επιμόρφωσητων εκπαιδευτικών,  χωρίς σοβαρή επιστημονική ανάλυση και τεκμηρίωση.   Ποιος είναι όμως ο στόχος μας με τη συμμετοχή μας; Οι πρώτες θέσεις, η αυτοβελτίωσή μας, η αυτοδιόρθωσή μας; Υπάρχουν «ιδανικά» ή «ιδεατά» εκπαιδευτικά συστήματα που μπορούμε να «αντιγράφουμε»;

Η μελέτη της έκθεσης  της «ομάδας των σοφών» που είχε συσταθεί από τον αείμνηστο Πεύκιο Γεωργιάδη ετοίμασε έκθεση/μελέτη με τον τίτλο «Δημοκρατική και ανθρώπινη παιδεία στην ευρωκυπριακή πολιτεία», ενώ η επιτροπή διαμόρφωσης των αναλυτικών προγραμμάτων η οποία συστάθηκε το 2008 στόχευε στη διαμόρφωση του «δημοκρατικού και ανθρώπινου σχολείου», τα αποτελέσματα του οποίου θα βελτίωναν το σύνολο δεξιοτήτων που θα αναπτύσσει ο μαθητής μας για να είναι «χρήσιμος πολίτης» με την ευρύτερη έννοια του όρου. Θεωρούμε ως εκπαιδευτικό σύστημα δεδομένο ότι τα μαθησιακά αποτελέσματα και ειδικά τα μετρήσιμα, μπορούν να επιτευχθούν χωρίς να έχουν εκ των προτέρων σαφώς καθοριστεί οι στόχοι μας με τη συμμετοχή μας στην οποιαδήποτε μέτρηση.

Κατά την άποψή μου πριν από τη συμμετοχή μας σε μια διεθνή έρευνα το ζήτημα που αβίαστα θα έπρεπε να τίθεται είναι ο καθορισμός των στόχων μας για να μπορούμε στη συνέχεια να αποτιμούμε τα αποτελέσματά μας. Τα αποτελέσματα της PISA 2012 ανακοινώθηκαν πριν μερικούς μήνες και πολύ σύντομα θα λάβουμε μέρος στην PISA 2015. Στοιχεία που κατά την άποψή μου έχουν τη σημασία τους για την κατανόηση του πλαισίου της έρευνας, τα οποία πρέπει να κατευθύνουν κάποιες μελλοντικές αποφάσεις είναι τα ακόλουθα:

-  Η έρευνα στοχεύει στο να διαφανεί πόσο ικανοί είναι οι μαθητές στο τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (15 ετών) να χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους στην επίλυση ρεαλιστικών καταστάσεων. Άρα συνειρμικά, στην περίπτωση της Κύπρου θεωρούμε ότι με το σύστημα εξετάσεων που έχουμε υιοθετήσει στη μέση εκπαίδευση, τη βαθμολόγηση στα τετράμηνα με κύρια βαρύτητα (ή και μοναδική δυστυχώς σε μερικές περιπτώσεις) τη μία γραπτή αξιολόγηση, την έμφαση στην αποστήθιση και στην εφαρμογή της αλγοριθμικής γνώσης, μπορούν να αποδώσουν οι μαθητές μας στην επίλυση ρεαλιστικών προβλημάτων στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες.

-    Η Κύπρος για πρώτη φορά έλαβε μέρος στην έρευνα το 2012. Το 2006 έλαβαν μέρος 57 χώρες, το 2009 75 χώρες και το 2012 65 χώρες.Χρίζει περαιτέρω διερεύνησης η μείωση του αριθμού των χωρών και κυρίως οι λόγοι που οδήγησαν χώρες που έλαβαν μέρος 2 και 3 φορές να έχουν αποχωρίσει.

-   Οι 65 χώρες κατηγοριοποιούνται ως προς τη γεωγραφική προέλευση σε: 1 Αφρική, 17 Ασία, 35 Ευρώπη, 10 Αμερική και 2 Ωκεανία. Η σημείωση αυτή είναι σημαντική για να ξέρουμε το μέτρο σύγκρισής μας.

-   Όσον αφορά στα μαθηματικά, που είναι το ειδικό επιστημονικό μου ενδιαφέρον, ο μέσος όρος της επίδοσης των χωρών που έλαβαν μέρος ήταν 494 μονάδες, ενώ της Κύπρου περιορίστηκε στις 440 μονάδες.

-   Οι χώρες με τη ψηλότερη επίδοση ήταν: Σανγκάι-Κίνα, Σιγκαπούρη, Χονγκ-Κονγκ, Κίνα-Ταιπέι, Κορέα, Μακάο-Κίνα, Ιαπωνία.

-   Η Κύπρος ήταν στην 46^η θέση. Έχει νόημα όμως να δούμε και πού βρίσκονται άλλες χώρες που γενικά μας αρέσει να επικαλούμαστε για σκοπούς σύγκρισης: 12^ηΦιλανδία, 15^η Βέλγιο, 16^η Γερμανία, 25^η Γαλλία, 26^η Ηνωμένο Βασίλειο, 31^η Πορτογαλία, 32^η Ιταλία, 33^η Ισπανία, 36^η ΗΠΑ, 41^η Ισραήλ, 42^η Ελλάδα.

-   Η Φιλανδία που απλοϊκά μερικές φορές την παρουσιάζουμε ως τον «επίγειο εκπαιδευτικό παράδεισο» έχει μειώσει το μέσο όρο επίδοσής της από το 548 το 2006 σε 519 το 2012 και έχει μετακινηθεί από τη 2^η θέση στην 12^η.

-   Πολλές εκθέσεις στις ΗΠΑ συγκρίνουν ουσιαστικά τα αποτελέσματά τους με αυτά της Ρωσίας, εφόσον παλαιότερα είχαν στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ τους , όχι όμως πλέον. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι έχουν σαφή προσανατολισμό ως προς το μέτρο σύγκρισής τους. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι στην Κύπρο έχουμε την τάση να ακολουθούμε επιστημονικά τις προσεγγίσεις που καθορίζουν είτε οι εθνικοί οργανισμοί των ΗΠΑ είτε της Μεγάλης Βρετανίας, την ίδια στιγμή που δεν έχουμε σαφή προσανατολισμό ως προς το κατά πόσο συνάδουν οι επιδιώξεις μας.

-   Οι χώρες όπου τα παιδιά δηλώνουν ευτυχισμένα στο σχολείο είναι: Σιγκαπούρη, Ταιβάν, Ελβετία, Χονγκ Κονγκ, Λιχτενστάιν, Ιαπωνία.

-  Οι χώρες όπου τα παιδιά δηλώνουν δυστυχισμένα στο σχολείο είναι: Κατάρ, Αργεντινή, Κύπρος, Ελλάδα, Σλοβακία. Το αποτέλεσμα αυτό, ανεξάρτητα από την ακαδημαϊκή επίδοση των μαθητών μας θα έπρεπε να είχε ήδη κρούσει την κώδωνα του κινδύνου για το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Θέλω να πιστεύω ότι όλοι μας συμφωνούμε ότι οι χώρες που πρώτευσαν στη συγκεκριμένη έρευνα δεν είναι το πρότυπο της κοινωνίας και εκπαίδευσης που μας ενδιαφέρει. Υπάρχουν και άλλοι αριθμοί και στοιχεία που είναι πολύ πιο αμείλικτα για την κοινωνική πραγματικότητά τους: Στην Ιαπωνία για 7^η συνεχόμενη χρονιά η πρώτη αιτία θανάτου των νέων ηλικίας 15-34 ετών είναι η αυτοκτονία. Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας οι χώρες με ψηλά ποσοστά αυτοκτονιών είναι η Κορέα (3^η θέση), η  Κίνα (6^η), Ιαπωνία (10^η). Η Ε.Ε έχει θέσει στόχο τη μείωση του αριθμού των μαθητών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο μέχρι το 2020, έτσι ώστε να περιοριστεί κάτω από το 10%. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat του 2013 για το συγκεκριμένο θέμα το ποσοστό της Ισπανίας είναι 24.9%, της Πορτογαλίας 20.8%, της Ιταλίας 17,6%, ενώ τηςΚύπρου είναι 11.4%. Είναι ένα θετικό στοιχείο το οποίο δείχνει πόσο έχει νόημα να λαμβάνονται υπόψη πολλές παράμετροι πριν την κατάθεση επιφανειακών αναλύσεων συγκριτικών αποτελεσμάτων.  

Τα ερωτήματα που πλανώνται με βάση τα αποτελέσματα του 2012 και πριν τη συμμετοχή μας στην επόμενη έρευνα του 2015, αφορούν κύρια στο ποια αποτελέσματα θα μας ικανοποιούσαν; Μήπως στοχεύουμε να ανέβουμε κάποιες θέσεις στα συγκριτικά αποτελέσματα των μαθησιακών αποτελεσμάτων, μήπως θέλουμε να αυξήσουμε το δικό μας μέσο όρο και κατά πόσο; Μήπως θέλουμε να συγκριθούμε με κάποιες χώρες που έχουμε παρόμοια στοιχεία πολιτισμικής και κοινωνικής ιδιοσυγκρασίας; Μήπως έχει νόημα εφόσον θέλουμε ένα «δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο» να δώσουμε έμφαση στο πόσο ευτυχείς είναι σε αυτό οι μαθητές μας; Με λίγα λόγια ίσως είναι καλύτερα να θέσουμε τους καταρχήν εφικτούς, ρεαλιστικούς, βραχυπρόθεσμους στόχους και σταδιακά να στοχεύουμε στην υλοποίησή τους για να μπορέσουμε κάποτε να προσεγγίσουμε και τους μακροπρόθεσμους μας στόχους. Όταν βρίσκεσαι μεσοπέλαγα πρέπει να πιστέψεις ότι μπορείς να κολυμπήσεις, να αποφασίσεις τον προορισμό σου, τους ενδιάμεσους σταθμούς για ανεφοδιασμό, αλλά να έχεις επίγνωση και του γεγονότος ότι η θεοποίηση της βαθμοθηρίας και η απόλυτη ταύτιση της αριθμητικής αποτίμησης με τη γραπτή επίδοση αποτελεί βαρίδιο για τους μαθητές και όχι σωσίβιο πηγής ζωής και έμπνευσης για το μέλλον.

Σε πολλούς διαδικτυακούς χώρους ανοικτής πρόσβασης στα δεδομένα ερευνών όπως η PISA πρέπει να σημειωθεί ότι δεν παρουσιάζονται τα δεδομένα της Κύπρου, λόγω της γνωστής παρέμβασης της Τουρκίας (ως μέλος του οργανισμού διοργάνωσης ΟΟΣΑ). Το Κέντρο Έρευνας και Αξιολόγησης έχει κάνει εξαιρετική δουλειά στη διεκπεραίωση της έρευνας, χρειάζεται όμως τώρα το Υπουργείο Παιδείας να παραχωρήσει την άδεια πρόσβασης στα δεδομένα της έρευνας για σκοπούς μιας εις βάθος ανάλυσης σε εθνικό επίπεδο των αποτελεσμάτων, για να μελετηθεί η γνωστική συμπεριφορά σε έργα που απαιτούν την ενεργοποίηση διαφορετικών γνωστικών μηχανισμών. Η πολυπληθής πανεπιστημιακή και ερευνητική κοινότητα της Κύπρου σε θέματα παιδείας θέλει να συμβάλει σε αυτή την προσπάθεια και ελπίζουμε ότι σύντομα θα της δοθεί η δυνατότητα με την πρόσβαση στα δεδομένα για μετα-αναλύσεις.

Εκπαιδευτικοί, γονείς, παιδαγωγικοί, ερευνητές, σχεδιαστές εκπαιδευτικής πολιτικής, φέρουμε μερίδιο ευθύνης τόσο για τα μαθησιακά αποτελέσματα, αλλά κυρίως για τις στάσεις και πεποιθήσεις των μαθητών μας στη μέση εκπαίδευση. Όσο δεν συνειδητοποιούμε την κατάσταση που έχουμε για να αποφασίζουμε πώς μπορούμε να δράσουμε για να την αντιμετωπίσουμε,η κατάσταση θυμίζει τον Δον Κιχώτη, όπου στο αριστούργημα του Θερβάντες, στην σκηνή με τον ανεμόμυλο, πολεμά τους φανταστικούς και ανύπαρκτους εχθρούς και η αυτοφαντασίωσηαποτελεί κομμάτι της αυτοπραγμάτωσης.

*Τμήμα Δασκάλων, Αν. Κοσμήτορας Σχολή Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Frederick