ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Ο ζωγράφος και εκπαιδευτικός Αδαμάντιος Διαμαντής μελέτησε με πολλή προσοχή το παλιό «παράδειγμα» ζωής των Ελληνοκυπρίων και το αποτύπωσε με πολύ σεβασμό και ιδιαίτερη ευσυνειδησία στο μεγάλο του έργο «Ο Κόσμος της Κύπρου». Οι μορφές του έργου του αποτελούν προσωποποίηση των συστατικών αυτού του «παραδείγματος» ζωής: της υπομονής, της εγκαρτέρησης, της σοβαρότητας, της αξιοπρέπειας, της εναρμόνισης του τρόπου ζωής και των επιθυμιών τους με τη Φύση, της σύνεσης, της αυτάρκειας, και της έλλογης αντιμετώπισης της ζωής και των περιστάσεων που αυτή μπορεί να φέρει κάθε στιγμή. Ήταν ένα παράδειγμα ζωής που ο Διαμαντής εκτιμούσε βαθύτατα, γιατί πίστευε πως αυτό βοήθησε τους Ελληνοκυπρίους να επιβιώσουν μέσα από αιώνες σκλαβιάς, διωγμών, εθνοκαθάρσεων και παντός είδους στερήσεων. Γι αυτό αποφάσισε να το μετουσιώσει σε υψηλή τέχνη και να το αφήσει πολύτιμη κληρονομιά για τις επόμενες γενιές Ελληνοκυπρίων. Είναι αυτό το παράδειγμα ζωής που έκανε το μεγάλο έλληνα ποιητή Σεφέρη να γράψει: «Η Κύπρος είναι ένας τόπος που το θαύμα λειτουργεί ακόμη» (Βαρώσια, 1955).
Θυμούμαι ότι τη δεκαετία του 1960 που δουλεύαμε μαζί ως καθηγητές στο Παγκύπριο Γυμνάσιο ο Διαμαντής είχε αρχίσει να ενοχλείται από το καινούργιο παράδειγμα ζωής που έβλεπε να διαμορφώνεται στην Κύπρο και μάς έλεγε συχνά με πολύ πόνο: «Δυστυχώς πρέπει να ξαναγίνουμε φτωχοί για να ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας».
Από τότε το καινούργιο παράδειγμα ευδοκίμησε πολύ, χάρη κυρίως στην αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος και στην παγκοσμιοποίηση, και έγινε το κυρίαρχο «παράδειγμα» ζωής στην Κύπρο. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η έλλειψη σοβαρότητας, η αλαζονεία και η μαγκιά, η επιδειξιομανία και η περιφρόνηση προς τους θεσμούς και τη λογική.
Το θέμα της έλλειψης σοβαρότητας είναι ήδη καλά τεκμηριωμένο όχι μόνο ότι υπάρχει αλλά και πού μπορεί να οδηγήσει. Όσοι είδαν το φιλμ με τις δηλώσεις του βουλευτή που απασχόλησε τελευταίως τα ΜΜΕ και τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των φανατικών οπαδών του που τον σήκωσαν στα χέρια και του φώναζαν «είσαι η πελλάρα μας» πείσθηκαν πέραν πάσης αμφιβολίας γι αυτό και ένιωσαν φρίκη για το τι μπορεί να προοιωνίζεται για το μέλλον της χώρας μια τέτοια συμπεριφορά ακόμα και αξιωματούχων της πολιτείας. Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Nature μας εξέθεσε παγκοσμίως με τη δημοσίευση φωτογραφιών με τρία τραπέζια γεμάτα με μαδημένα αμπελοπούλια.
Δείγμα της αλαζονείας και της μαγκιάς είναι οι καθημερινές κούρσες με αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες και οι δεκάδες νεκροί, στη μεγάλη πλειονότητά τους νέοι, από τα δυστυχήματα. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι από εκείνους που θεωρούσαν τον εαυτό τους άτρωτο από την επίδραση του αλκοόλ, της κούρασης, της νύστας, και της απροσεξίας, από αυτούς που όχι μόνο δεν τηρούσαν τους κανονισμούς της τροχαίας, αλλά γελούσαν με όσους τους τηρούσαν.
Το πιο επικίνδυνο ωστόσο για τη χώρα συστατικό του νέου παραδείγματος ζωής είναι η περιφρόνηση προς τους θεσμούς και τη λογική συμπεριφορά. Τα τελευταία τρία χρόνια ήλθαν στο φως πολλά παραδείγματα αυτού του είδους της συμπεριφοράς που συνδέονται όλα με το πρόσφατο έγκλημα που έγινε σε βάρος της οικονομίας και της ίδιας της επιβίωσης του κράτους και του κυπριακού λαού. Εκείνο που εκπλήττει περισσότερο σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι τόσο η έκταση της εγκληματικής ανευθυνότητας στην όλη οικονομική διαχείριση ούτε το εύρος της κατ’επανάληψιν απάτης και το μέγεθος της διαφθοράς αλλά η πλήρης έλλειψη της συναίσθησης εκ μέρους εκείνων που έκαναν την απάτη ότι θα ερχόταν αργά ή γρήγορα η μέρα του λογαριασμού, η μέρα της λογοδοσίας και της κρίσης, the day of reckoning, με τη διπλή σημασία, όπως λεν οι Άγγλοι. Ο άγαρμπος, άτσαλος και εξόχως προκλητικός τρόπος με τον οποίο σχεδίασαν τις απάτες και τις κλοπές και έδρασαν αυτοί που τις έκαναν δείχνει όχι μόνο έλλειψη ηθικής και πολιτικής συνείδησης, αλλά και απουσία στοιχειώδους σοβαρότητας και σεβασμού προς το κράτος, τους θεσμούς και τους πολίτες,
Περισσότερο όμως δείχνει έλλειψη σεβασμού και ευαισθησίας στην κοινή λογική. Και αυτό νομίζω είναι το πιο σοβαρό που πρέπει να λάβουν υπόψη τους αυτοί που έχουν στα χέρια τους την τύχη αυτού του τόπου. Γιατί με πολίτες χωρίς ηθική μπορεί να επιβιώσει μια πολιτεία, με ανθρώπους όμως χωρίς σοβαρότητα και χωρίς κάποιο σεβασμό προς την ανάγκη λογικής συμπεριφοράς είναι αδύνατο.
Η έλλειψη αυτή ουσιαστικά καθιστά ανώφελους και άχρηστους τους νόμους και τους θεσμούς. Χωρίς λογική ευαισθησία ούτε οι νόμοι ούτε η κοινωνία ούτε ο χώρος εργασίας ούτε οι πεποιθήσεις ούτε οι νόρμες μπορούν να αποτρέψουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Και φυσικά καθίσταται ανώφελος και ο θεσμός της εκπαίδευσης που η πολιτεία συντηρεί με δαπάνη τεράστιων πόρων οικονομικών και ανθρώπινων.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου.
