ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Από το κείμενο της επιστολής του στο Φιλελεύθερο της 3ης Ιανουαρίου 2016 στην οποία εκφράζει τη δυσφορία του για τα χαμηλά επίπεδα της δημόσιας εκπαίδευσης στην Κύπρο, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, δεν φαίνεται να αποδίδει ευθύνες στην κυβέρνηση γι αυτή την υστέρηση. Απεναντίας, εκφράζει ικανοποίηση για το γεγονός ότι πολλοί υπουργοί παιδείας κατέβαλαν «φιλότιμες και αξιέπαινες προσπάθειες από πλευράς των να εκσυγχρονίσουν την εκπαιδευτική πολιτική και να εισάξουν νέα συστήματα που θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις και τις εξελίξεις της σύγχρονης κοινωνίας». Έτσι αφήνει να νοηθεί ότι αποδίδει όλη την ευθύνη της αποτυχίας στους εκπαιδευτικούς και στις εκπαιδευτικές οργανώσεις.
Αυτή η θέση είναι, πιστεύω, ατεκμηρίωτη, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι η Κύπρος έχει ένα συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα και η κυβέρνηση έχει όλες τις εξουσίες στα χέρια της και, επομένως, λογικά έχει και την κύρια ευθύνη για τα μη ικανοποιητικά σχολικά αποτελέσματα. Πέραν όμως του ότι η ευθύνη αυτή αποτελεί λογική συνέπεια, επιβεβαιώνεται και στην πράξη από το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις πολλών χωρών που έχουν συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως, για παράδειγμα, των λατινοαμερικανικών, απέφευγαν για πολλά χρόνια να επιτρέψουν συμμετοχή των χωρών τους στις διεθνείς αξιολογήσεις των μαθησιακών αποτελεσμάτων, επειδή τυχόν χαμηλά αποτελέσματα θα έπλητταν το κύρος και τη νομιμοποίησή τους, αφού θα τις εξέθετε ως αποτυχεμένες και αδιάφορες για τη σωστή εκπαίδευση της νέας γενιάς της χώρας τους (Luis Benveniste, 2002, Comparative Education Review, 46,1). Αντίθετα, οι κυβερνήσεις των χωρών που έχουν αποκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα συμμετέχουν πολύ πρόθυμα στις διεθνείς αξιολογήσεις, γιατί δεν φοβούνται να κατηγορηθούν σε περίπτωση αποτυχίας των μαθητών, αφού εκ των πραγμάτων δεν θα είναι αυτές υπεύθυνες για την αποτυχία αλλά οι τοπικές αρχές (δημαρχεία,local educational authorities) που έχουν την ευθύνη για την προσφορά της εκπαίδευσης. Οι κεντρικές κυβερνήσεις σ’ αυτές τις χώρες έχουν επιτελικό ρόλο και επεμβαίνουν μόνο όταν διαπιστωθεί ότι οι υπεύθυνες τοπικές αρχές αποτυγχάνουν.
Μερικοί κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι πολλές κυβερνήσεις χωρών με συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα που επιτρέπουν τη συμμετοχή των σχολείων της χώρας τους στις διεθνείς αξιολογήσεις πιθανό να το κάνουν για συμβολικούς λόγους, για να δείξουν δηλαδή ότι συμμορφώνονται με το παγκόσμιο αίτημα για διεθνή αξιολόγηση και ότι δεν φοβούνται τη διεθνή σύγκριση. Μεταξύ των δυο κακών, να κατηγορηθούν για χαμηλά αποτελέσματα και να επικριθούν για απόκλιση από την παγκόσμια εκπαιδευτική κουλτούρα που επιβάλλει συμμετοχή στις διεθνείς αξιολογήσεις, το δεύτερο είναι χειρότερο. Έτσι συμμετέχουν στις εξετάσεις και στη συνέχεια αναζητούν τρόπους να δικαιολογήσουν τα άσχημα αποτελέσματα. Τέτοιοι τρόποι είναι οι ισχυρισμοί για διδασκαλία διαφορετικής ύλης, για διαφορετικές εμφάσεις και για έλλειψη επαρκούς σχετικής άσκησης των μαθητών σε ασκήσεις ανάλογες με εκείνες που υποβάλλονται στις διεθνείς εξετάσεις.
Στην περίπτωση της κυβέρνησης της Κύπρου πάντως θα ήταν άδικο να κατηγορηθεί ότι η απόφασή της για συμμετοχή της χώρας στις διεθνείς αξιολογήσεις λαμβάνεται για συμβολικούς λόγους. Κάτι τέτοιο διαψεύδεται, πρώτα, από τις μεγάλες προσπάθειες που κατέβαλε για να βρει τρόπους να υπερβεί τις ενστάσεις της τουρκικής κυβέρνησης εναντίον της συμμετοχής της Κύπρου στις αξιολογήσεις του PISA. Ύστερα, από το γεγονός ότι η ίδια η κυβέρνηση ζήτησε αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας από την Ουνέσκο το 1997. Τέλος, από τη θετική αντίδρασή της στις αρνητικές παρατηρήσεις της Έκθεσης της Ουνέσκο. Το Υπουργείο Παιδείας συνέστησε τότε αμέσως ομάδες υπηρεσιακών παραγόντων και εκπαιδευτικών για να μελετήσουν επισταμένα τις προτάσεις της Ουνέσκο και να υποβάλουν πρακτικές εισηγήσεις για τρόπους θεραπείας των παρατηρηθεισών αδυναμιών.
Όσον αφορά στο θέμα που έθεσε στις 3 Ιανουαρίου, ο Πρύτανης, το Υπουργείο Παιδείας και η Κυβέρνηση αποφεύγουν να κατηγορήσουν απευθείας τους εκπαιδευτικούς ως απόλυτα υπεύθυνους για τα χαμηλά αποτελέσματα των μαθητών στις διεθνείς εξελίξεις. Το κάνουν μόνο έμμεσα με αναφορά στην υψηλή δαπάνη της χώρας για την εκπαίδευση και τις δικαιολογημένες προσδοκίες για καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό το κάνουν όμως και λόγω της κυρίαρχης εκπαιδευτικής φιλοσοφίας της χώρας. Η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα, πιστεύει ότι βελτίωση θα επέλθει τελικά μέσω της έμφασης στις εισροές(inputs) παρά στις εκροές (outputs).Συγκεκριμένα, πιστεύει ότι αν αλλάξει το νόμο για τον τρόπο διορισμού των εκπαιδευτικών με εισαγωγή του κριτηρίου των αποτελεσμάτων, ώστε να διορίζονται οι καλύτεροι, αν οργανώσει μαθήματα επαγγελματικής μάθησης των εκπαιδευτικών, αν αλλάξει τα αναλυτικά και τα ωρολόγια προγράμματα καθώς και τα διδακτικά βιβλία, η βελτίωση θα έλθει αυτόματα Αυτή η φιλοσοφία είναι αντίθετη με τη φιλοσοφία και κουλτούρα μάθησης της Δύσης και των διεθνών οργανώσεων που διεξάγουν τις διεθνείς αξιολογήσεις των μαθητών, η οποία υπογραμμίζει ότι βελτίωση μπορεί να επέλθει μόνο αν εγκύψουμε στα αποτελέσματα των μαθητών. Τα αποτελέσματα είναι εκείνα που θα μας δώσουν ανατροφοδότηση για το ποια είναι η πορεία μάθησης των μαθητών, τι μαθαίνουν και τι όχι, τι είδους λάθη κάνουν και ποιος είναι ο τρόπος να θεραπευθούν. Δεν υπάρχει περίπτωση να βελτιωθεί η ποιότητα μάθησης χωρίς να ελέγχουμε τα αποτελέσματα. Αυτό είναι τόσο αναγκαίο όσο και η επιμελής παρακολούθηση της πορείας εκτόξευσης ενός διαστημοπλοίου.
Οι εκπαιδευτικές οργανώσεις πάντως δεν απαλλάσσουν την κυβέρνηση από τις ευθύνες της, όπως δεν απαλλάσσουν ούτε τους γονείς και τους μαθητές. Οι επικρίσεις ωστόσο εναντίον του ΥΠ γίνονται περισσότερο για λόγους άμυνας και σχεδόν κατά κανόνα για ιδεολογικούς λόγους από αντίπαλες πολιτικά εκπαιδευτικές Κινήσεις για σκοπούς πολιτικής αντιπολίτευσης. Εκείνος που επικρίνεται είναι ο υπουργός Παιδείας συνήθως για επί μέρους εκπαιδευτικά θέματα. Τέτοια επίκριση είναι , για παράδειγμα, η πιο κάτω κατηγορία της Προοδευτικής Κίνησης Καθηγητών σχετικά με τα χαμηλά αποτελέσματα στα Νέα Ελληνικά στις Παγκύπριες Εξετάσεις του Ιουνίου 2015: «Τέλος, προειδοποιούμε τον Υπουργό Παιδείας να μη διανοηθεί να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα των Παγκύπριων Εξετάσεων ως επιχείρημα για τις αλλαγές που προωθεί. Για τα αποτελέσματα ευθύνεται αποκλειστικά το Υπουργείο Παιδείας και ο ίδιος ο Υπουργός με τις αποφάσεις που έχουν λάβει πρόσφατα για το μάθημα και με το εξεταστικό δοκίμιο που ετοίμασαν»(Paideia-news, 24 Ιουνίου 2015).
*Πρώην Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
