TΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*
Έχουν εδώ και καιρό λεχθεί πολλά για τα ΝΑΠ (Νέα Αναλυτικά Προγράμματα), τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Στο παρόν κείμενο δεν πρόκειται να με απασχολήσει ούτε η θετική ούτε η αρνητική τους πλευρά. Είναι, πιστεύω, καιρός να ασχοληθούμε όλοι σοβαρά με τις εκπτώσεις, στις οποίες προβαίνουμε στο όνομα της προόδου και του εκσυγχρονισμού, και αφορούν την ιστορική μνήμη και την ιστορική συνέχεια του Νεοέλληνα,όπως αυτή προβαλλόταν μέσα από το μάθημα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.
Το εν λόγω αντικείμενο εξετάζει στην ουσία μέσα από κείμενα, τα οποία εντάσσονται σε διαφορετικές εποχές και λογοτεχνικά ρεύματα, την εξέλιξη του Νεοελληνισμού και της νεοελληνικής κοινωνίας στο χρόνο. Με τον τρόπο αυτό διαιρείται το διδακτικό αντικείμενο σε λογοτεχνικές περιόδους και σε κάθε μια από αυτές αντικατοπτρίζεται, με τρόπο συστηματικό, κάθε «στιγμή» στην ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Αναφέρω ενδεικτικά: Κρητική λογοτεχνία, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Λογοτεχνία στα Επτάνησα, Νέα Αθηναϊκή Σχολή. Παρουσιάζεται κάθε φορά η κοινωνική πραγματικότητα της εκάστοτε εποχής, ο κοινωνικός παλμός, ήθη, έθιμα, αξίες του ελληνισμού διαχρονικές. Δίνονται παραδείγματα προς μίμηση και αποφυγή.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα, ειδικά στις μέρες μας, διαμόρφωσης του ήθους και της ταυτότητας των μελλοντικών μας πολιτών με τέτοιο τρόπο, ώστε να γαλουχηθούν μέσα στις πλούσιες αξίες του ελληνισμού, να αντιληφθούν την ελληνικότητά τους, αλλά παράλληλα να διαμορφώσουν μια προσωπικότητα που θα προωθεί την ειρήνη, θα σέβεται το διαφορετικό και θα έχει τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσει γόνιμα μαζί του. Όλα αυτά επιτυγχάνονται σε μεγάλο βαθμό μέσα από το μάθημα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι δεν ενδείκνυται η διδασκαλία της λογοτεχνίας κατακερματισμένα και αποσπασματικά. Ναι, η αποσπασματική διδασκαλία του μαθήματος της Λογοτεχνίας αποστερεί από τους εκπαιδευόμενους τη χαρά της λογοτεχνίας, της τέχνης, την αλληλεπίδραση με το κείμενο, το συγγραφέα, τις «προθέσεις» του, την οπτική γωνία μέσα από την οποία κάθε μαθητής αντιλαμβάνεται το γραπτό κείμενο, προσφέρει όμως πολλά περισσότερα στους νέους, στην κοινωνία και στη διαμόρφωση του συνεκτικού της ιστού μέσα από τη μετάδοση διαχρονικών αξιών, οι οποίες προωθούν τη δημιουργία πολιτών που θα συνεχίσουν επάξια την παράδοση μας και θα την εμπλουτίσουν με γόνιμο τρόπο.
Τώρα, αν όντως επιθυμούμε να παρέχουμε στους νέους τη δυνατότητα να απολαμβάνουν τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, να θέσουμε σε ουσιαστική εφαρμογή τον κριτικό γραμματισμό, τότε οφείλουμε να εισάγουμε ένα νέο διδακτικό αντικείμενο με καθαρά λογοτεχνικό περιεχόμενο και προσανατολισμό. Ένα λ.χ. δίωρο ή τρίωρο αντικείμενο που θα εξετάζει δύο λογοτεχνικά βιβλία ανά έτος. Αυτό θα δίνει στους μαθητές μας τη δυνατότητα να εντρυφήσουν στη λογοτεχνία, να εμβαθύνουν στα λογοτεχνικά ρεύματα, στις τεχνικές συγγραφής κειμένου, στην αναγνώριση περίτεχνων συντακτικών σχημάτων και γιατί όχι στη χρήση τους, καθώς και στην αναγνώριση διάφορων γραμματικών και συντακτικών φαινομένων μέσα σε μικρά, ευέλικτα τμήματα εργαστηριακού χαρακτήρα.
Θα ήταν δυνατό, λόγου χάρη, να δημιουργηθούν σε ένα σχολείο με 12 τμήματα (τέσσερα σε κάθε τάξη) 24 εργαστήρια λογοτεχνίας. Θα ήταν δυνατή η διδασκαλία εικοσιτεσσάρων διαφορετικών λογοτεχνικών βιβλίων (όλα αυτά σε ΕΝΑ σχολείο) και στο τέλος του τετραμήνου κάθε εργαστήριο να παρουσιάζει σε ημερίδα στην ολομέλεια κάθε τάξης (π. χ. ολόκληρη η Α΄ τάξη),για παράδειγμα, ποια συντακτικά και γραμματικά φαινόμενα έχει συναντήσει, ποιες καινούριες συντακτικές δομές έχει συναντήσει και σε ποια στιλ γραφής έχει εξασκηθεί. Θα αναπτυχθεί έτσι η κριτική σκέψη των μαθητών καθώς θα σχολιάσουν διάφορα σημεία του λογοτεχνικού έργου (ποιητικού ή πεζού) και θα τα συνδέσουν με την κοινωνική πραγματικότητα και τα σε αυτήν δρώμενα. Θα έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες το κεντρικό θέμα του έργου αλλά και τα επιμέρους θέματα, τα οποία θα καθορίζουν οι ίδιοι οι μαθητές σε συνεργασία με τον καθηγητή τους. Είναι λοιπόν δυνατή η οργάνωση ενός διδακτικού αντικειμένου, το οποίο θα έχει ορισμένους σταθερούς άξονες που θα αφορούν στην πραγμάτευση των «τεχνικών» μερών ενός λογοτεχνικού έργου π. χ.: δομή, είδος, λογοτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκει, σχήματα γραφής (τεχνική), θέμα. Σύνδεση του θέματος με το σήμερα, διαχρονικότητα μηνυμάτων κ.α. Οι υπόλοιποι άξονες θα καθορίζονται από τους διδάσκοντες και τους συντονιστές αρχικά και σε δεύτερο επίπεδο από τους διδάσκοντες και τους μαθητές. Επιπλέον, θα αποκτήσουν οι μαθητές ικανότητες λόγου, καθώς θα παρουσιάζουν μπροστά σε κοινό τα ευρήματά τους και τα συμπεράσματά τους, θα αξιολογούνται από κριτική επιτροπή (στην οποία θα ήταν δυνατή και η συμμετοχή πανεπιστημιακών, επιθεωρητών κλπ) και θα επιλέγεται ένα τμήμα από κάθε τάξη, για να εκπροσωπήσει το σχολείο του αρχικά σε επαρχιακές ημερίδες ξεχωριστές για τα γυμνάσια και τα λύκεια και στη συνέχεια σε παγκύπρια ημερίδα ή συνέδριο (καλό θα ήταν οι ημερίδες – συνέδρια να διενεργούνται τα Σαββατοκύριακα και να είναι ανοικτές για το κοινό και τους λάτρεις της λογοτεχνίας). Μέσα από τα πιο πάνω θα είναι δυνατόνα αναδεικνύεται η πιο εμπεριστατωμένη και πρωτότυπη λογοτεχνική παρουσίαση. Με τον τρόπο αυτό θα εμπλακούν άμεσα οι μαθητές στο μάθημα, καθώς θα έχουν να κερδίσουν κάτι, θα αξιολογείται το έργο τους δύο φορές το χρόνο (να διδάσκονται δύο βιβλία κάθε σχολική χρονιά) και θα εμπλακεί στη διαδικασία αυτή και η κοινωνία μέσω της δημόσιας προβολής των ημερίδων – συνεδρίων σε επαρχιακό και παγκύπριο επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρξει πολυεπίπεδη και άμεση σύνδεση σχολείου και κοινωνίας.
Όλα τα παραπάνω όμως, αγαπητοί μου, προϋποθέτουν χρήματα, προσλήψεις, ενίσχυση του προϋπολογισμού του υπουργείου. Στο βωμό της προόδου και της οικονομίας, φίλοι και φίλες, δεν αποκόπτουμε τους νέους από την πολιτιστική τους και όχι μόνο ταυτότητα, αλλά προσπαθούμε με κάθε τρόπο να την ενισχύσουμε και να εμφυσήσουμε σε αυτούς την αξία της παράδοσης, του πολιτισμού μας και των διαχρονικών του αξιών, ειδικά σε εποχές που τα πάντα τίθενται υπό αμφισβήτηση και τα πρότυπα προς μίμηση απουσιάζουν επιδεικτικά από τις ζωές όλων μας.
*Αντικαταστάτης Μέσης
