ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ ΛΑΜΠΡΙΑΝΟΥ*
H ομοσπονδία από μόνη της εξυπακούει περισσότερες από μία εδαφικές περιφέρειες με την πολιτική μορφή κρατιδίων που λειτουργούν κάτω από τη στέγη ενός κοινού κράτους, το οποίο σε σχέση με θέματα κυρίως νομοθετικής αλλά και εκτελεστικής εξουσίας βρίσκεται στη κορυφή της ιεραρχίας. Ο όρος της δικοινοτικότητας σε σχέση με την Κύπρο μπορεί να θεωρηθεί ιστορικά ένας απαραίτητος συμβιβασμός για να υπογραμμιστεί η κοινωνικοπολιτική και η νομική ύπαρξη των δύο κοινοτήτων στο νησί και να υποδηλώσει τη συμμετοχή τους στη διακυβέρνηση του τόπου. Παραπέρα, με τον όρο της πολιτικής ισότητας διασφαλίζεται η σχέση εξουσίας των δύο κοινοτήτων μεταξύ τους, απέναντι στο κράτος και αντίστροφα. Τι σημαίνει όμως ο όρος διζωνική και ποια ανάγκη εξυπηρετεί; Όπως μέχρι σήμερα τέθηκε σε όλα τα σχέδια λύσης του κυπριακού προβλήματος σημαίνει τη διαχάραξη χαλαρών γεωγραφικών συνόρων μεταξύ των δύο κοινοτήτων, που στη θεσμική τους προέκταση υπαγορεύουν πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά σύνορα. Πολιτικά σύνορα με την έννοια της μη ανάμιξης στη διαχείριση της εξουσίας της μιας ζώνης στην άλλη στο βαθμό της αποκλειστικής εξουσίας που τους παρέχει το κοινό κράτος και μη αμφισβήτησης της εξουσίας αυτής ούτε και από την κεντρική κυβέρνηση. Οικονομικά σύνορα με την έννοια μιας - ως ένα βαθμό - ανεξάρτητης από την οικονομική πολιτική του κοινού κράτους οικονομικής δραστηριότητας και ανάπτυξης. Κοινωνικά σύνορα με την έννοια ενός εθνοτικού διαχωρισμού που βασίζεται κυρίως στα χαρακτηριστικά της θρησκείας, της γλώσσας και της καταγωγής.
Ο προσδιορισμός, τώρα, της λύσης ως οδυνηρός συμβιβασμός υποδηλώνει κατ΄ αρχήν τον αναγκαστικό χαρακτήρα της συμφωνίας πλαισίου λύσης, τον οποίο αποδέχτηκε η ελληνοκυπριακή πλευρά λόγω της αδυναμίας της να αποκαταστήσει στρατιωτικά ή πολιτικά το κυριαρχικό δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας στα εδαφικά δεδομένα πριν της κατοχής των κυπριακών εδαφών από τον τουρκικό στρατό. Το οδυνηρό του συμβιβασμού βασίζεται επακόλουθα σε μια λανθάζουσα πολιτικά και νομικά όσον αφορά το διεθνές δίκαιο υπάρχουσα κατάσταση. Και υποδηλώνει έκδηλα πως το περιεχόμενο του θα βασίζεται επίσης σε μια παραδοξότητα που δεν συνάδει με το διεθνές δίκαιο, δηλαδή: ότι πάρθηκε με τη βία δεν θα δοθεί εξ’ ολοκλήρου πίσω, αλλά μόνο κατά ένα μέρος και ότι μόνο πάνω σ΄ αυτή τη βάση θα κτιστεί το κοινό πολιτικό οικοδόμημα των δύο κοινοτήτων. Για να είναι όμως σίγουρο ότι έτσι θα γίνει έπρεπε σε όλες τις μέχρι σήμερα διαπραγματευόμενες λύσεις να μπουν οι ασφαλιστικές δικλείδες με την υπογραφή βέβαια και των Ε/Κυπρίων. Αυτές, που εκτός πολλών άλλων είναι η παραμονή ενός αποσπάσματος του τουρκικού στρατού και οι εγγυήτριες δυνάμεις, το εν δυνάμει βέτο στην εκτελεστική εξουσία και οι τρείς ξένοι δικαστές του σχεδίου Ανάν, δεν έχουν από μόνες τους λόγο ύπαρξης εάν δεν έχουν αντικείμενο αναφοράς. Αυτό το αντικείμενο αναφοράς αποτυπώνεται στο ίδιο το πλαίσιο λύσης, από το οποίο παράγονται και πάνω στο οποίο στηρίζονται και προωθούνται. Ένα πλαίσιο λύσης που θα διασφαλίζει τη νομιμότητα αυτού που δεν θα δοθεί πίσω, δηλ. μιας συγκεκριμένης περιοχής εδάφους, που θα ονομάζεται ζώνη για να τονισθεί το αποτρεπτικό της (πέρα από ένα βαθμό) εισδοχής σ΄ αυτή μη επιθυμητών για εγκατάσταση ή επιχειρηματική δραστηριότητα προσώπων και που θα είναι επιπρόσθετα – κι αυτό είναι το ζητούμενο – κατά συντριπτική πλειοψηφία αμιγής στο πληθυσμό της πάνω σε εθνοτική βάση, έτσι ώστε να συγκεκριμενοποιείται ποια πρόσωπα δεν είναι επιθυμητά.
Το πλαίσιο λύσης της διζωνικής, λοιπόν, μετατρέπει τη στρατιωτική κατοχή σε παραχώρηση εδαφών στη μια κοινότητα, όχι με τα νόμιμα εργαλεία που διαθέτει το διεθνές δίκαιο αλλά με τη συγκατάθεση (πολιτικά-δημοψήφισμα και νομικά-υπογραφή της νόμιμης ηγεσίας) της άλλης κοινότητας. Δηλαδή το πλαίσιο λύσης αυτό καθ΄ αυτό αποτελεί στη μορφή της διζωνικής την άμεση πολιτική και νομική προέκταση της κατοχής μέσα σε «νόμιμα» πλαίσια. Εδώ είναι που εκφυλίζεται η πολιτική πτυχή των ρυθμίσεων της δικοινοτικότητας (βλ. πολιτικός συμβιβασμός) σε εργαλείο αποδοχής και εγκατάστασης της διζωνικής με την έννοια των αμιγών πληθυσμών. Μέσω των ρυθμίσεων αυτών εξασφαλίζεται το ανυπέρβατο των προαναφερθέντων πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνόρων που εμπεριέχονται στη διζωνικότητα της λύσης. Ο απώτερος στόχος της Τουρκίας στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πρόσβαση – μέσω και των παραμενόντων εποίκων – στις δομές εξουσίας της τ/κυπριακής ζώνης, από όπου θα επηρεάζει λογικά και τη διαχάραξη πολιτικών κατευθύνσεων του κοινού κράτους είναι βέβαια καταδεδειγμένος.
Εφόσον, όμως, συζητούμε ένα πλαίσιο λύσης, που θα βασίζεται στη διζωνικότητα και που προωθεί τα πιο πάνω σύνορα παραδεχόμαστε ταυτόχρονα ότι υπάρχουν ακόμα εκείνες οι σχέσεις μεταξύ Ε/Κυπρίων και των Τ/Κυπρίων που παράγουν συγκρουσιακές συνθήκες ή που μπορούν να παράξουν άμεσα μια δικοινοτική σύγκρουση. Η παραδοχή αυτή απαιτεί λογικά κάποιους μηχανισμούς που θα είναι σε θέση να εμποδίσουν αυτή τη σύγκρουση. Ο φόβος ότι μια τέτοια σύγκρουση θα έφερνε πλεονεκτήματα στην ε/κυπριακή και μειονεκτήματα στην τ/κυπριακή πλευρά ωθεί τους Τ/Κύπριους να απαιτούν εγγυήσεις – τουλάχιστον αυτό είναι το επιχείρημα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη λόγω παλιών συγκρούσεων στην κοινή μας ιστορία. Το ότι πάνω στο φόβο αυτόν στηρίζεται και η επιχειρηματολογία της Τουρκίας με επιδίωξη την εξασφάλιση των διαχρονικών γεωστρατηγικών συμφερόντων της, η οποία και υποδαυλίζει συνεπώς το φόβο αυτόν ανάμεσα στους Τ/Κύπριους και, επακολούθως, επιμένει στις εγγυήτριες δυνάμεις με δικαίωμα επέμβασης, δεν σημαίνει πως πρέπει να αγνοηθεί αυτό το δεδομένο. Εξάλλου η φιλοσοφία της συγκρουσιακής σχέσης ή της εν δυνάμει σύγκρουσης μεταξύ των δύο κοινοτήτων αποτελεί διαχρονικά και τη βάση για τις οποιεσδήποτε λύσεις που αναζητήθηκαν ως σήμερα. Εδώ πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι με συγκρουσιακές σχέσεις δεν εννοούνται μόνο οι πολεμικές εκδοχές μιας διαμάχης. Αυτές οι σχέσεις μπορούν να καλύψουν όλο το φάσμα – πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό – μιας αντιπαράθεσης με καθοριστικό κριτήριο τον ζητούμενο βαθμό εξουσίας στο ανάλογο πεδίο.
Έτσι, ενώ γνωρίζουμε το αντιφατικό σε σχέση με το διεθνές δίκαιο του οδυνηρού συμβιβασμού της διζωνικότητας της ομοσπονδίας και αντιλαμβανόμαστε τις στρατηγικές της Τουρκίας, εντούτοις η συνέχιση της αποδοχής του ήδη συμφωνηθέντος πλαισίου λύσης δεν είναι μόνο θέμα οδυνηρού συμβιβασμού αλλά και θέμα δημιουργίας συνθηκών συναίνεσης για μια διαπραγματεύσιμη λύση μέσω της αντιμετώπισης των φόβων και της καχυποψίας των Τ/Κυπρίων απέναντι στην πολιτικο-οικονομική δύναμη που το καθεστώς της πλειοψηφίας διασφαλίζει στους Ε/Κύπριους. Αντίβαρο σ΄ αυτό αποτελεί βέβαια και η αντιμετώπιση των φόβων των Ε/Κυπρίων μέσα από την απόρριψη των εγγυητριών δυνάμεων με επεμβατικά δικαιώματα. Και οι δύο αυτοί παράμετροι του κυπριακού προβλήματος είναι προϊόντα της κοινής ιστορίας των δύο κοινοτήτων που οδήγησε, στα πλαίσια που έλαβε χώρα (κυρίως στα πλαίσια της αγγλικής αποικιοκρατίας), σε οδυνηρές συγκρούσεις.
Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται επιτακτικά είναι εάν θέλουμε να διατηρήσουμε αυτές τις συγκρουσιακές σχέσεις, στη συνέχεια να τις ελέγχουμε μέσα από διζωνικές πτυχές της λύσης και δικλείδες ασφαλείας και να προσφέρουμε έτσι τις βάσεις στον οποιοσδήποτε ξένο ή ντόπιο παράγοντα ώστε να βρίσκει πρόσβαση επηρεασμού των εξουσιαστικών δομών του κυπριακού κράτους ή εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε νέες μη συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ Ε/Κυπρίων και Τ/Κυπρίων και να καταργήσουμε τα οποιαδήποτε σύνορα μεταξύ μας.
Εάν η απάντηση είναι ότι θέλουμε την πραγματική ένωση της Κύπρου και της κοινωνίας της τότε πρέπει να απαντηθεί και το ερώτημα που μπαίνει πέρα από το οδυνηρό του συμβιβασμού: Είναι η διζωνικότητα της δικοινοτικής ομοσπονδίας λειτουργική και βιώσιμη; Ή είναι πιθανόν (και σε ποιο βαθμό) ο εθνοτικός διαχωρισμός των δύο κοινοτήτων σε βάθος χρόνου να δημιουργήσει το έδαφος για νέες συγκρούσεις; Συνοπτικά, μπορεί με τη ΔΔΟ να αποφευχθεί το να γίνει ο εθνικισμός ξανά εργαλείο επιβολής εσωτερικών και εξωτερικών συμφερόντων;
Ακολουθεί στο πιο κάτω έγγραφο το β΄ μέρος Ο εθνικισμός - Η παγίδα της διζωνικότητας
* Κοινωνιολόγος, Ειδικός Επιστήμονας στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου
