ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Παρά την ανεξαρτησία της το 1960, η Κυπριακή Δημοκρατία παρέμεινε για δεκαετίες δέσμια εθνικιστικών και εκκλησιαστικών κύκλων επιλέγοντας να μην προχωρήσει στη δημιουργία δημόσιου πανεπιστημίου με το επιχείρημα ότι α) υπάρχουν τα Ελλαδικά πανεπιστήμια στα οποία μπορούν οι Κύπριοι να σπουδάσουν δωρεάν και να διατηρήσουν έτσι την "ελληνικότητα" τους μέσω της επαφής με την "μητέρα" Ελλάδα και β) ο θεσμός ενός κυπριακού δημόσιου πανεπιστημίου θα συμβάλει στη δημιουργία ανεξάρτητης Κυπριακής ταυτότητας κάτι που φθείρει την "ελληνικότητα" του νησιού. Οι εξελίξεις βέβαια έδειξαν ακριβώς το αντίθετο. Ο ομφάλιος λώρος που διατήρησε η χώρα με την Ελλάδα οδήγησε σε δύο (τουλάχιστον) μεγάλες καταστροφές. Την τουρκική εισβολή του 1974 και την οικονομική καταστροφή που ζούμε σήμερα.
Όταν η κυπριακή πολιτεία αποφάσισε επιτέλους στις αρχές της δεκαετίας του '90 να προχωρήσει στη δημιουργία του πρώτου δημόσιου πανεπιστημίου, αυτό του Πανεπιστημίου Κύπρου, δικαιώθηκαν όλοι όσοι επιχειρηματολογούσαν για την ανάγκη δημόσιου πανεπιστημίου στη χώρα. Και αυτό γιατί το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχει συμβάλει στη δημιουργία ακαδημαϊκής κουλτούρας στο νησί και έχει φέρει για πρώτη φορά το κοινό σε επαφή με την επιστήμη. Επίσης, το Πανεπιστήμιο Κύπρου βρίσκεται σήμερα ανάμεσα στα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου και μέσω, κυρίως, αυτού η Κύπρος βρίσκεται στην πρώτη θέση ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην απορρόφηση ερευνητικών κονδυλίων κατ' αναλογία ερευνητικού προσωπικού.
Οι δυνάμεις όμως οι οποίες αντιτάχθηκαν τότε στη δημιουργία του πανεπιστημίου συνεχίζουν να βρίσκονται εδώ. Και δυστυχώς σήμερα φαίνεται να βρίσκονται σε θέση εξουσίας. Η πρόσφατη επίθεση στα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας από τις πολιτικές δυνάμεις της εξουσίας φαίνεται να εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς. Την απαξίωση της δημόσιας παιδείας και την δημιουργία συνθηκών αθέμιτου ανταγωνισμού υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Αυτό πετυχαίνεται με δύο κυρίως μέτρα.
Πρώτον, η βουλή έχει παγοποιήσει τις ανελίξεις των ακαδημαϊκών. Αυτό σημαίνει πως όσο και να προσπαθήσει κάποιος ακαδημαϊκός - όσα λεφτά και να φέρει στη χώρα από ξένες πηγές χρηματοδότησης ή ό,τι ανακαλύψεις και να κάνει - δεν θα πάρει ούτε μισθολογική αύξηση αλλά ούτε και ακαδημαϊκή ανέλιξη. Αφαιρείται δηλαδή από τα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας η όποια δυνατότητα ανταμοιβής της σκληρής και ποιοτικής δουλειάς του προσωπικού τους.
Δεύτερον, η βουλή έχει σταυρώσει τα ίδια έσοδα των δημόσιων πανεπιστημίων. Αυτό σημαίνει πως όσα εισοδήματα έχει το πανεπιστήμιο από δικές του πηγές - ερευνητικά προγράμματα από εξωτερικούς χρηματοδότες, δίδακτρα μεταπτυχιακών φοιτητών, δωρεές κλπ - δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν αν δε δοθεί έγκριση από τη Βουλή. Ιδιαίτερα στο θέμα των ερευνητικών κονδυλίων από εξωτερικές πηγές αυτό δημιουργεί άμεσα προβλήματα διεκπεραίωσης ερευνητικών προγραμμάτων εντός χρονοδιαγραμμάτων υπονομεύοντας έτσι την εικόνα των δημόσιων πανεπιστημίων. Το σταύρωμα των ιδίων εσόδων του πανεπιστημίου δημιουργεί τα εξής δύο βασικά προβλήματα: 1) Tα πανεπιστήμια χάνουν την ανεξαρτησία τους και ο έλεγχός τους μεταβιβάζεται στα πολιτικά κόμματα. Τα οποία και θα έχουν λόγο στο ποιός ακαδημαϊκός θα προσληφθεί, ποιός θα πάρει αύξηση, ποιός φοιτητής θα γίνει δεκτός, τι έρευνα θα λάβει τόπο. Ποιός θα μιλήσει και τι θα πει. Και όταν γίνει αυτό, τα πανεπιστήμια σβήνουν από το χάρτη. Σύγχρονο θλιβερό παράδειγμα τα πανεπιστήμια της Ελλάδας. 2) Οι επιστήμονες βρίσκονται πλέον μπροστά στο δίλημμα να εγκαταλείψουν τη χώρα ή να μετακομίσουν σε ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο, το οποίο θα τους προσφέρει την ανεξαρτησία που χρειάζονται και την ανταμοιβή για την σκληρή και ποιοτική δουλειά. Μαζί και την ανέλιξη που δικαιούνται. Θα απορροφήσουν έτσι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια την ακαδημαϊκή αφρόκρεμα της χώρας και μαζί τις ξένες επενδύσεις για έρευνες καθώς και τους καλύτερους ερευνητές και φοιτητές της χώρας.
Την Παρασκευή 26 Ιουλίου 2013 συνεδριάζει η Επιτροπή Παιδείας της Βουλής με τα θέματα αυτά στην ημερήσια διάταξη. Αυτό όμως που ουσιαστικά διακυβέυεται είναι η ύπαρξη και το μέλλον της δημόσιας παιδείας της χώρας. Οι αποφάσεις μερικών ανθρώπων μέσα σε λίγες ώρες μπορούν να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας μια χώρας και ενός ολόκληρου λαού. Ευελπιστώ πως δεν θα μας απογοητεύσουν και πάλι.
*Ερευνητικός Επιστήμονας, Κέντρο Εφαρμοσμένων Νευροεπιστημών, Πανεπιστήμιο Κύπρου
