TOY ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Αναδιφώντας το δειγματικό εξεταστικό δοκίμιο Νέων Ελληνικών για τις εξετάσεις διορισίμων εκπαιδευτικών, μπορεί κανείς να διακρίνει την άσκηση που σχετίζεται με γλωσσικά λάθη. Η συγκεκριμένη άσκηση ζητά από τους εκπαιδευτικούς να εντοπίσουν και να διορθώσουν τα γλωσσικά λάθη του αποσπάσματος. Και είναι εδώ που μπαίνει η έννοια του λάθους. Τι είναι λάθος στη γλώσσα και πώς αντιμετωπίζεται;
Για παράδειγμα, προβάλλεται ως «σωστό» το «τριάμισι χρόνια» αντί του «τρεισήμισι», όπως επίσης ως «σωστό» το «περισσότεροι από έναν» αντί του «περισσότεροι από ένας». Ωστόσο, συχνά ακούμε ή βλέπουμε γραμμένους και τους τύπους που είναι στιγματισμένοι ως «λανθασμένοι». Ακόμα πιο παράδοξο είναι το γεγονός ότι εάν αναζητήσει κανείς τους προαναφερθέντες τύπους στο google, θα δει έκπληκτος ότι οι «λανθασμένοι» απαντούν σε χιλιάδες περισσότερες αναζητήσεις παρά οι «σωστοί»! Αυτό σημαίνει ότι βρίσκονται σε χρήση, προτιμούνται από τους χρήστες της γλώσσας και σιγά-σιγά διεισδύουν σε αυτό που ονομάζουμε νόρμα. Εξάλλου, οι επίσημες γραμματικές και τα επίσημα συντακτικά εξελίσσονται τόσο αργά που απηχούν συχνά παλιούς τύπους που δεν είναι συνυφασμένοι με τη σύγχρονη γλωσσική πραγματικότητα. Άλλωστε, το πρόσχημα περί ετυμολογικής ή συντακτικής συνέπειας με τα αρχαία Ελληνικά που συχνά προβάλλεται, μπορεί εύκολα να αντικρουστεί (π.χ. η πρόθεση «από» συντάσσεται με αιτιατική), εφόσον, αν ίσχυε αυτό πιστά στη γλώσσα, θα γράφαμε, λόγου χάρη, «αγώρι» (αγόρι), αφού προέρχεται από το α + ώρα.
Με τον στιγματισμό κάποιων τύπων, οι θεματοθέτες φαίνεται να αγνοούν τη ρευστότητα και την εξελιξιμότητα του γλωσσικού συστήματος, καλλιεργώντας τη νοοτροπία της μίας και μοναδικής «σωστής» απάντησης, η οποία αναγράφεται σε γραμματικές. Αγνοούν, ταυτόχρονα, το γεγονός ότι πολλές λέξεις ξεκίνησαν ως «λάθη» και κατέληξαν να ενταχθούν στην επίσημη γραμματική υποκινούμενα από γλωσσικούς μηχανισμούς όπως η αναλογία ή η παρετυμολογία. Προωθείται ετσιθελιστικά μια «επιστροφή» σε ό,τι τείνει να καταργηθεί ή τυγχάνει μειωμένης χρήσης: σε παλιές φόρμες που η λαϊκή συνείδηση έχει προ πολλού εξοβελίσει. Το πρόσχημα είναι το πανταχού κλισέ “«καταστρέφω» τη γλώσσα μου, εάν δεν χρησιμοποιήσω τύπο που ενδείκνυται από τη γραμματική”. Δίνουν, έτσι, την εντύπωση στους υποψήφιους εκπαιδευτικούς ότι η γλώσσα είναι στατική, μία συντηρητική άποψη που δεν συμβαδίζει με την πραγματικότητα. Αλλά, εάν είναι να επιστρέφουμε πίσω, ας βάλουμε και στη θέση του έμμεσου αντικείμενου τη δοτική! (δώσε το βιβλίο τω καθηγητή αντί στον καθηγητή). Όπως και να ‘χει, μπορεί η αρχαία Ελληνική να είναι πρόγονος της νέας, ωστόσο, δεν μιλούμε και δεν γράφουμε όπως οι πρόγονοί μας, οπόταν οι αλλαγές είναι αναπόσπαστο κομμάτι της γλώσσας.
Προσοχή: Να διορθώσουμε το «φάβλος» (φαύλος) ή το «να συστηθεί μια εταιρεία» (συσταθεί), διότι αφορούν μεμονωμένα λάθη τα οποία δεν τυγχάνουν ευρύτερης χρήσης, ωστόσο, για τις αποκλίσεις στις οποίες κυριαρχεί μια πλατύτερη και γενικότερη αποδοχή και χρήση οφείλουμε να είμαστε πιο προσεκτικοί, καταργώντας τη λαθοθηρία και την απόλυτη στιγματοποίησή τους ως λάθη. Το κριτήριο μιας ευρείας χρήσης ενός τύπου, άσχετα αν δεν θεωρείται δόκιμος από τη γραμματική, αναδύει μία δυνάμει γλωσσική αλλαγή με τη συνύπαρξη δύο τύπων, που καλό θα ήταν να αντιμετωπιστούν ως δόκιμοι. Οφείλουμε, έτσι, να είμαστε εξοικειωμένοι με τις δυνάμει αλλαγές χωρίς να ακολουθούμε πιστά τις επιταγές της γραμματικής ή του συντακτικού. Επίσης, συχνά μιλάμε για δημοκρατικότητα. Δεν μπορούμε, όμως, να επιβάλουμε αυθαίρετα σε μία μεγάλη πλειοψηφία χρηστών της γλώσσας τη χρήση ενός συγκεκριμένου τύπου, από τη στιγμή που επιλέγει κάποιον άλλον, με μοναδικό κριτήριο τη χρήση του σε μία άλλη φάση της γλώσσας. Αποτιμούμε θετικά και σεβόμαστε την ιστορία της γλώσσας μας σε όλες τις φάσεις της, όμως, ας κοιτάξουμε και λίγο το σήμερα.
Και συλλογιέμαι: δεν έχουμε πιο σημαντικά ζητήματα να λύσουμε στη γλώσσα, παρά να λαθοθηρούμε άσκοπα;
*Υποψήφιος Διδάκτορας Αναλ. Προγραμμάτων και Συγκρ. Παιδαγωγικής (Εκπαίδευση, Γλώσσα), Τμήμα Επιστημών Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
georgiou.georgos@ucy.ac.cy
Ακολουθήστε μας στο Facebook: Γλωσσο-Συναντήσεις
