ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΤΟΥΡΗ*
Ανάμεσα στα παραδοσιακά δρώμενα κατά το θερινό ηλιοστάσι, την παραμονή της γιορτής του Άϊ-Γιάννη του Κλήδονα (24 Ιουνίου), υπάρχει (και συνεχίζεται σε κάποιες περιοχές μέχρι σήμερα) η τελετουργία του καθρέφτη. Παρεμπιπτόντως η λέξη (η) «κληδών» (–όνος), από την οποία προέρχεται η προσωνυμία Κλήδονας, σημαίνει οιωνός, σημάδι, μήνυμα. Την παραμονή της γιορτής του Άϊ-Γιάννη του Κλήδονα, λοιπόν, οι ανύπαντρες κοπέλες στέκουν γυμνές μπροστά σε έναν καθρέφτη και περιμένουν να εμφανιστεί σε αυτόν ο μελλοντικός τους σύζυγος.
Σε αυτό το έθιμο του καθρέφτη βασίζεται ένα από τα πρώιμα δημοτικογενή ερωτικά ποιήματα του Κωστή Παλαμά, το οποίο τιτλοφορείται «Ο καθρέφτης τ’ Άι-Γιαννιού», γραμμένο στα 1884. Η νεαρή ηρωίδα του ποιήματος σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο, στέκεται ολόγυμνη μπροστά στον καθρέφτη, και περιμένει, μέχρι που εμφανίζεται σ’ αυτόν ένας αλλόκοτος ξένος, ο οποίος της απευθύνει τη φράση «και θα σε πάρω»· δεν κατάλαβε εκείνη τη στιγμή ότι αντίκρυσε τον Χάρο.
*********
Και θα σε πάρω! μια φωνή τα σπλάχνα της ταράζει
και πάλι μεσ’ ’ς την όψη του η λυγερή διαβάζει
Γραμμένο: θα σε πάρω!
Και τρέμει και ξαφνίζεται, λιγοψυχά και πέφτει,
Μα δεν το ξέρ’ η άμοιρη πως μέσα ’ς τον καθρέφτη
Αγνάντεψε τον Χάρο!
*********
Τον άλλο χρόνο το ’νοιωσε, ’ς την ώρα τη στερνή της,
Όταν της ξαναφάνηκε κι επήρε την ψυχή της
Ο άγριος ψυχοκλέφτης
Και νιότη, γνώση κι εμορφιά μέσα ’ς τον τάφο ρίχνει...
Και ’ς άλλες γελαστούς γαμπρούς, ζωή δροσάτη δείχνει
Τ’ άι Γιαννιού ο καθρέφτης!|
Επηρεασμένο, προφανώς, από τον «Καθρέφτη τ’ Άϊ Γιαννιού» του Κ. Παλαμά, είναι το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Φωτιές του Άϊ-Γιάννη»:
**********
Αν μείνεις γυμνή μπροστά στον καθρέφτη τα μεσάνυχτα βλέπεις
βλέπεις τον άνθρωπο να περνά στο βάθος του καθρέφτη
τον άνθρωπο μέσα στη μοίρα σου που κυβερνά το κορμί σου,
μέσα στη μοναξιά και στη σιωπή τον άνθρωπο
της μοναξιάς και της σιωπής
κι ας ανάβουν οι φωτιές
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
