Τρία «ζήτω» για τη δημοκρατία


TΟΥ ΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΣΤΙΑΝΗ*

Μπορεί οι πολίτες να μην είναι ευτυχείς με τους πολιτικούς θεσμούς στην Κύπρο – τα κόμματα, το κοινοβούλιο, την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση – αλλά η συντριπτική πλειοψηφία είναι ξεκάθαρη: «η δημοκρατία είναι προτιμότερη από άλλες μορφές διακυβέρνησης» (92%).[i]  Και παρά τα πολλά και μεγάλα προβλήματα που μαστίζουν τη χώρα μας, δικαιολογημένα θυμόμαστε και γιορτάζουμε την επέτειο εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, μετά από αιώνες υποδούλωσης στο ξένο ζυγό.

Σήμερα θεωρούμε τα δημοκρατικά πολιτεύματα της δύσης ως αυτονόητα, ξεχνώντας ότι μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα είχαν αμφισβητηθεί έντονα από τις ολοκληρωμένες ιδεολογίες – τον φασισμό, τον ναζισμό, και τον κομμουνισμό.  Χύθηκαν ποταμοί αίματος πριν η δημοκρατία γίνει καθολικά αποδεκτή και πριν επικρατήσει πλέον ως «οικουμενική αξία», [ii] ως επιθυμητό πολιτειακό σύστημα και ως τρόπος ζωής.

H δύναμη της δημοκρατίας

Από πού αντλεί η δημοκρατία την δύναμη της;  Λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια φάση καθοριστική στην εξέλιξη της δημοκρατίας, ο άγγλος συγγραφέας Ε. Μ. Φορστερ δημοσίευσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Δυο Ζήτω για τη Δημοκρατία». [iii]  Ένα «ζήτω» γιατί η δημοκρατία σέβεται το κάθε άτομο, με τις ιδιαιτερότητες του (χαρακτήρα, θρησκεία κ.ο.κ.), επιτρέποντας μεγάλα περιθώρια ελευθερίας και ποικιλομορφίας.  Δεύτερο, γιατί ανέχεται την δημόσια κριτική – οπότε και δίνει την ευκαιρία να εντοπισθούν τα όποια λάθη των κυβερνώντων, να αποκαλυφθούν τα σκάνδαλα, να διορθωθούν τα κακώς έχοντα και να ελεγχθούν τυχόν καταχρήσεις εξουσίας.  Ο Φορστερ ήταν φειδωλός στις επευφημίες του – αυτά τα δυο «ζήτω» ήταν «ήδη αρκετά», και δεν έβλεπε λόγο για τρίτο (στη δημοκρατία καταλόγιζε, άλλωστε, αρκετά προβλήματα και αδυναμίες).

Οι δυο αρετές που υπογράμμισε ο Φορστερ είναι όντως ιδιαίτερα σημαντικές.   Η δημοκρατία σέβεται την διαφορετικότητα κάθε ατόμου και θεωρεί όλους τους πολίτες ίσους.   Κανένας δεν είναι ανώτερος από τους άλλους, κανένας δεν έχει δικαίωμα επιβολής επί των υπολοίπων.  Η δημοκρατία είναι ο αυτοπροσδιορισμός ίσων πολιτών.  Είναι η «διακυβέρνηση του λαού, από τον λαό, για τον λαό».  Και αφού οι πολίτες έχουν επίγνωση των ορίων τους, ότι δεν είναι Θεοί και ότι η εξουσία των ηγετών παραχωρείται σ’ αυτούς προσωρινά, από άλλους ισότιμους πολίτες – μπορεί να συμπεράνουμε ότι είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στην ταπεινότητα και την σεμνότητα: «το δημοκρατικό ιδεώδες προάγει […] την κυβέρνηση των ταπεινών, από τους ταπεινούς, για τους ταπεινούς».[iv]

Το σεμνό αυτό πολίτευμα αποδέχεται το πεπερασμένο των ανθρώπων, ότι κανείς δεν κατέχει την απόλυτη Αλήθεια, σε κανένα δεν δόθηκε η εξουσία από ανώτερες αρχές – όπως ο Θεός, το Έθνος, ή ακόμα ο «Κυρίαρχος Λαός» (ο λαός αποτελείται από ξεχωριστές ομάδες και άτομα, δεν είναι ενιαίος). Οπότε και κανένας δεν μπορεί να είναι ο αλάθητος «Μεγάλος Ηγέτης», που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί επειδή κατέχει υπέρτερη γνώση, σοφία, ή ικανότητες.

Αφού, όμως, δεν είναι αποδεκτή η αυθεντία και η τελειότητα, τότε όλα επιδέχονται κριτικής. Όλα μπορούν να αμφισβητηθούν, και μέσα από τη δοκιμασία του δημόσιου διαλόγου και της αντιπαράθεσης, να διορθωθούν και να βελτιωθούν.  Η δημοκρατία αποτελεί μέρος της «κουλτούρας της ελπίδας», που προσβλέπει στην πρόοδο και στην έλευση ενός καλύτερου κόσμου, μέσω της ενεργής πολιτικής δράσης των ανθρώπων – σε αντίθεση με τις «κουλτούρες του φαταλισμού και της παραίτησης», που χαρακτηρίζουν άλλους πολιτισμούς και συστήματα.      

Το τρίτο «ζήτω»

Όμως υπάρχει και ένα τρίτο σημαντικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας που την κάνει να ξεχωρίζει. Η δημοκρατία είναι το σύστημα που γεφυρώνει αγεφύρωτες διαφορές, συμβιβάζει ασυμβίβαστες επιδιώξεις. Κι’ αυτό γιατί οι ίδιες οι αρχές της, είναι στην πράξη αντιφατικές για απραγματοποίητες – η ελευθερία, η ισότητα, η αδελφοσύνη, δεν μπορούν να επικρατήσουν απόλυτα ως ξεχωριστές αξίες, αλλά μόνο ως διαβαθμίσεις του εφικτού. Για παράδειγμα, πρεσβεύει από τη μία την επαναστατική αρχή της ισοτιμίας, που εξισώνει τον μορφωμένο με τον αμόρφωτο, τον έξυπνο με τον βλάκα, τον προοδευτικό με τον αντιδραστικό -- όλοι έχουν από μία ψήφο. Από την άλλη, υποστηρίζει τη σταδιακή βελτίωση, μέσα από τον διάλογο και την πειθώ, ματαιώνοντας έτσι την όποια διάθεση για την μεγάλη επανάσταση.

Στην εποχή μας η δημοκρατία έχει επιτύχει έναν «περίτεχνο συμβιβασμό» μεταξύ φαινομενικά αντίθετων ιδεολογιών -- του πολιτικού φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας. «Η ανακατανομή των εισοδημάτων μετριάζει το χάσμα μεταξύ των τάξεων, η εργατική νομοθεσία περιορίζει την ελευθερία του κεφαλαίου, το δίκαιο συμπληρώνει ή διορθώνει το νόμο, η προστασία των ατόμων ή των μειονοτήτων αντισταθμίζει τη θέληση της πλειοψηφίας»[v]. Με ανάλογους τρόπους η δημοκρατία κατορθώνει να ενσωματώνει και να εκφράζει τις προσδοκίες που άλλοτε διοχετεύονταν σε διάφορες και συχνά αντικρουόμενες ιδεολογίες.

Εν κατακλείδι, η δημοκρατία δεν είναι ένα ολοκληρωμένο, τελειοποιημένο πολιτικό σύστημα. Είναι ένα όραμα εν εξελίξει, μονίμως ανεκπλήρωτο, που συνεχώς ορίζουμε και επανακαθορίζουμε – ανάλογα με τους καιρούς, τις πεποιθήσεις και τις ανάγκες μας. Με όλες τις ελλείψεις και τους περιορισμούς της, η δημοκρατία έχει κατατροπώσει τους εξωτερικούς της εχθρούς και μάχεται, με αξιοπρέπεια, ενάντια στους πιο δύσκολους και επικινδύνους εσωτερικούς της εχθρούς. Τρία «ζήτω», λοιπόν, για την δημοκρατία και ειδικότερα για την υπαρκτή της μορφή στον τόπο μας, την Κυπριακή Δημοκρατία: για τα πολλά  και σημαντικά που μας έχει προσφέρει και για τα ακόμα περισσότερα που προσδοκούμε από αυτήν.

 

*Κοινωνιολόγος

Πανεπιστήμιο Λευκωσίας,

«Πολιτεία» (Ομάδα Πολιτών) 


[i]  Έρευνα Πανεπιστημίου Λευκωσίας, «Φ» 15 Σεπτεμβρίου (2013)

[ii] Amartya Sen: Democracy as a Universal Value (1999)

[iii] E.M. Forster: Two Cheers for Democracy (1951)

[iv] John Keane: Γιατί Δημοκρατία; (2012)

[v] Πασκάλ Μπρυκνέρ: Η Μελαγχολική Δημοκρατία (1990)




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










196