ΤΗΣ ΡΙΤΑΣ ΠΑΝΑΟΥΡΑ*
Ευρωπαϊκή μέρα Διαγενεακής Αλληλεγγύης στις 29 Απριλίου. Η ημερίδα που οργάνωσε το Τμήμα Ψυχολογίας και Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Frederick και η παρουσίαση έρευνας μεταπτυχιακού φοιτητή του Προγράμματος Σπουδών στην Κοινωνική Εργασία και Κοινωνική Διοίκηση πάνω στο θέμα έκανε αίσθηση και αποτέλεσε ερέθισμα πλούσιου προβληματισμού. Η ημερίδα έφερε κοντά τα μέλη της τρίτης ηλικίας με εκπροσώπους της από την Βουλή των Γερόντων και τα μέλη της νέας γενιάς με εκπροσώπους της από την Παιδοβουλή. Οι νέοι δηλώνουν ότι θέλουν ευκαιρίες από τους μεγαλύτερους, νιώθουν αδικημένοι για την κοινωνική πραγματικότητα που τους κληροδοτούμε, για την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα. Τα μέλη της τρίτης ηλικίας, κουρασμένοι από τον κάματο της ζωής, η γενιά εκείνη που δούλεψε σκληρά για την ανοικοδόμηση μετά τον όλεθρο του πολέμου, αναμένει σεβασμό και καλύτερη ποιότητα συνθηκών ζωής. Λογικά όλα αυτά και αναμενόμενα. Είναι στοιχεία που δημιουργούν χάσμα ανυπέρβλητο ανάμεσα στις δύο γενιές; Και σε αυτό το πλαίσιο πού βρίσκεται η ενδιάμεση γενιά, η δικιά μας;
Η κάθε γενιά έχοντας διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες να βιώσει αρέσκεται να κρίνει το προηγούμενο και το επόμενο, ως μέσο ίσως αντίστασης στο διαφορετικό, ως αποτέλεσμα φόβου στην εξέλιξη που επήλθε και κυρίως σε αυτή που αναμένεται. Άλλωστε και εμείς ως μαθητές γράφαμε έκθεση ιδεών για το χάσμα γενεών, κάτι που γίνεται και σήμερα. Έχει τελικά νόημα η συζήτηση της ύπαρξης χάσματος ή μήπως έχει μεγαλύτερη αξία η επικέντρωση στους κοινούς προβληματισμούς οι οποίοι εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο στις διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές συνθήκες που βιώνει η κάθε γενιά;
Πιστεύω ότι ο εντοπισμός διαφορών δεν ισοδυναμεί με την ύπαρξη χάσματος. Απαιτεί μάλλον την συνειδητοποίηση της εξέλιξης του είδους και των μεθόδων που χρησιμοποιεί κάθε γενιά. Εάν στον χώρο της εκπαίδευσης η προηγούμενη γενιά λειτούργησε σε ένα πιο δασκαλοκεντρικό μοντέλο, που είχε όμως συγκεκριμένα αποτελέσματα για ένα μικρότερο μέρος των μονάδων της κοινωνίας, και επιτύγχανε τους στόχους μίας κοινωνικής στρωμάτωσης που δεν στόχευε στην καθολική μόρφωση και εκπαίδευση, δεν σημαίνει ότι πιο διερευνητικές μέθοδοι σήμερα δεν έχουν αποτελέσματα ή ακόμη και καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα για μεγαλύτερο ποσοστό νέων, καλλιεργώντας άλλες ικανότητες και δεξιότητες. Κατ’ αντίστοιχο τρόπο η προηγούμενη γενιά βίωσε την εξάπλωση της τηλεόρασης και της τηλεφωνίας που αποτέλεσε μία διαφορετική μορφή επικοινωνίας και ενημέρωσης από την εποχή του καφενείου της γειτονιάς και αποτέλεσε σημείο κριτικής από την προηγούμενη γενιά. Κατ’ αντίστοιχο τρόπο η ψηφιακή και τεχνολογική εξέλιξη δεν σημαίνει ότι οι νέοι σήμερα ασχολούνται με «διαβολικά κατασκευάσματα που τους απομάκρυναν από τις ρίζες τους”, αλλά ότι αναπτύσσουν περισσότερες στρατηγικές λύσης προβλήματος και συλλογισμού από μικρότερες ηλικίες. Αποδεχόμενοι τα θετικά της εξέλιξης, είναι ευθύνη μας να προσαρμόσουμε τις μεθόδους αμοιβαίας προσέγγισης έχοντας ως στόχο την πολύπλευρη καλλιέργεια των νέων. Η εξέλιξη απαιτεί προσαρμογή και όχι κριτική του άγνωστου και διαφορετικού.
Για την προηγούμενη γενιά ήταν επαρκής η εξασφάλιση ενός τίτλου σπουδών που ταυτιζόταν σε μεγάλο βαθμό με αντίστοιχη επαγγελματική αποκατάσταση. Σήμερα ενώ μιλάμε για την ανάγκη ανάπτυξης δεξιοτήτων προσαρμογής, ευέλικτης δράσης και δια βίου μάθησης, εφόσον η επόμενη γενιά θα χρειαστεί πολλές φορές να μετακινηθεί επαγγελματικά κατά τα παραγωγικά εργασιακά της χρόνια, την ίδια στιγμή γίνεται επιλογή κλάδου φοίτησης στο λύκειο και κλάδου σπουδών στη συνέχεια με τρόπο που να παραπέμπει σε συγκεκριμένα επαγγέλματα του σήμερα και όχι του άγνωστου και ευμετάβλητου αύριο.
Έρχονται στο μυαλό μου «Οι τέσσερις λέξεις» του Κορνήλιου Καστοριάδη: φαντασία, φαντασιακό, δημιουργία και αυτονομία. Η φαντασία μας διαφοροποιεί από τα ζώα, το κοινωνικό φαντασιακό μάς δίνει τη δυνατότητα αλλαγής ή όχι των θεσμών, η δημιουργία αποτελεί τη συνέχιση της ιστορίας και δεν λειτουργεί με νόμους αιτίας-αποτελέσματος, αλλά με την αρχή της πρωτοτυπίας, και η αυτονομίαως έννοια της ελευθερίας συμμετοχής στη διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθαι. Ο καθένας από εμάς ετοιμάζει τη νέα γενιά και αντλεί στοιχεία από την προηγούμενη. Κερδίζουμε μέσα από τη μελέτη των κοινωνικών και άλλων συνθηκών που διαμόρφωσαν τα επιτεύγματα των προηγούμενων γενιών και μέσα από την ταυτόχρονη αποδοχή των αλλαγών που θέλει να επιφέρει η επόμενη γενιά. Ως μέλη της παραγωγικής γενιάς της κοινωνίας μας, αποτελούμε κομμάτι της εξέλιξης και ως τέτοιο καλούμαστε να δώσουμε τη δυνατότητα στην κάθε επόμενη γενιά να δημιουργήσει με φαντασία και αυτονομία ό,τι και εάν θα έχει κληρονομήσει. Το αύριο είναι απρόβλεπτο, διαφορετικό, καλύτερο ως προς πολλές διαστάσεις του. Η ανθρώπινη εξέλιξη όσα πισωγυρίσματα και εάν είχε, δεν σταμάτησε να προχωρά το είδος μπροστά.
*Κοσμήτορας Σχολής Επιστημών της Αγωγής και Κοινωνικών Επιστημών
Πανεπιστήμιο Frederick
