ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΦΛΟΥΤΕΝΤΖΟΥ*
Μετά από την πρόσφατη απόφαση για σύσταση τεχνικής επιτροπής για την Παιδεία στα πλαίσια των συνομιλιών για το Κυπριακό, επανήλθε και πάλι στο προσκήνιο το θέμα της εκπαίδευσης σε σχέση με την αντιμετώπιση της «άλλης» πλευράς. Ένα θέμα το οποίο κανονικά θα έπρεπε να μας είχε απασχολήσει ως κοινωνία προ πολλού, αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ. Βέβαια και αυτό έχει την εξήγησή του. Προφανώς δεν ήμασταν αρκετά έτοιμοι για να συζητήσουμε νηφάλια το συγκεκριμένο θέμα στο παρελθόν. Φαίνεται ότι τώρα είμαστε πιο έτοιμοι, πιο ώριμοι ως κοινωνία. Και λέω «φαίνεται» διότι αυτή η ωριμότητά μας θα φανεί όταν περάσουμε από τα λόγια στις πράξεις.
Όλες οι προσπάθειες που γίνονται ή που θα γίνουν για να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της Παιδείας σε μια περίοδο πριν από μια ενδεχόμενη πολιτική συμφωνία ή ακόμα και στην περίοδο που θα ακολουθήσει αυτή τη συμφωνία, εντάσσονται στα πλαίσια αυτού που ονομάζεται «εκπαίδευση για την ειρήνη» (peace education).
Η έννοια της «εκπαίδευσης για την ειρήνη» αν και ευρέως διαδεδομένη στην ακαδημαϊκή και όχι μόνο κοινότητα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριστεί επακριβώς. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι η «εκπαίδευση για την ειρήνη» μπορεί πολύ πιο εύκολα να επεξηγηθεί μέσα από συγκεκριμένα πρακτικά παραδείγματα παρά μέσα από θεωρητικούς ορισμούς. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι για κάθε άτομο ανά τον κόσμο ο όρος «εκπαίδευση για την ειρήνη» σημαίνει και διαφορετικά πράγματα. Γενικά, η «εκπαίδευση για την ειρήνη» μπορεί να περιγραφεί ως μια μορφή διδασκαλίας που καλλιεργεί στους ανθρώπους την επιθυμία για ειρήνη και τους μαθαίνει πώς να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις με ειρηνικό τρόπο. Επίσης τους εφοδιάζει με τις ικανότητες για κριτική ανάλυση των βαθύτερων αιτιών της βίας, έτσι ώστε να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη στο μέλλον.
Η «εκπαίδευση για την ειρήνη» γεννήθηκε μέσα από τη διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου διά μέσου της ιστορίας να σταματήσει κάθε μορφή βίας. Έτσι σήμερα υπάρχουν διαφορετικά είδη «εκπαίδευσης για την ειρήνη» ανάλογα με τη μορφή βίας που καταπολεμούν, με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες να διαδραματίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της μορφής της. Άλλη μορφή έχει σε περιοχές με πολιτική και κοινωνική σταθερότητα, άλλη μορφή σε περιοχές που υποφέρουν από κοινωνικές ανισότητες και άλλη μορφή σε περιοχές που ταλανίζονται από βίαιες συγκρούσεις και μακροχρόνια, δυσεπίλυτα προβλήματα.
Δυστυχώς στην τελευταία κατηγορία εντάσσεται και η Κύπρος. Σε αυτή την κατηγορία δεν είμαστε όμως μόνοι. Πολλές χώρες αντιμετώπισαν και ακόμα αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα με εμάς. Εννοείται βέβαια πως η κάθε χώρα έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, αλλά αν μελετήσει κάποιος άλλες περιοχές με παρόμοια προβλήματα θα μείνει έκπληκτος από τις ομοιότητες σε κοινωνικό επίπεδο. Οι κοινωνίες που ανήκουν στην τρίτη προαναφερθείσα κατηγορία μοιράζονται κάποιες κοινωνικές πεποιθήσεις που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά μέσα από μια εκτενή και συμπαγή αφήγηση της ιστορίας της σύγκρουσης, η οποία γίνεται αποδεκτή από σχεδόν όλα τα μέλη της κοινωνίας. Αυτή η συλλογική αφήγηση είναι μεροληπτική, επιλεκτική και πολύ συχνά διαστρεβλωμένη, εφόσον ο κύριος στόχος της είναι να ικανοποιήσει τις κοινωνικές ανάγκες παρά να παρουσιάσει το παρελθόν αντικειμενικά. Θεωρείται, ωστόσο, από την κοινωνία ως η μόνη αληθινή και έγκυρη ιστορία της σύγκρουσης, αναπαράγεται συνεχώς μέσα από τα κοινωνικά κανάλια επικοινωνίας (π.χ., Μ.Μ.Ε., σχολεία), απονομιμοποιεί τον αντίπαλο και νομιμοποιεί τη θέση (και τις πράξεις) της ίδιας της κοινωνίας, παρουσιάζοντάς την με ένα πολύ θετικό φακό και ως το μοναδικό θύμα της σύγκρουσης.
Η «εκπαίδευση για την ειρήνη» έχει ως στόχο να προωθήσει και να διευκολύνει τη συμφιλίωση μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, εξαλείφοντας τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που είναι βαθιά ριζωμένα στη συλλογική αφήγηση της κοινωνίας. Πιο συγκεκριμένα, έχει τέσσερις αλληλένδετες επιδιώξεις: (α) νομιμοποίηση/αναγνώριση της συλλογικής αφήγησης του «άλλου» (αναγνώριση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και αποδοχή όλων των σημείων), (β) αυτοκριτική (παραδοχή των δικών μας λαθών/εγκλημάτων), (γ) ενσυναίσθηση (κατανόηση/ συμμερισμός του πόνου του αντιπάλου) και (δ) δέσμευση για μη-βία (συνειδητοποίηση ότι η βία δεν οδηγεί πουθενά, η μόνη λύση είναι ο αμοιβαίος συμβιβασμός, η κοινή συμφωνία).
Δεν έχει ως στόχο την παραχάραξη της ιστορίας, αποσιωπώντας ή διαστρεβλώνοντας συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, ούτε την αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας της κοινωνίας. Μέσα από τα πιο πάνω, στοχεύει στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, ώστε αυτές να είναι σε θέση να δημιουργήσουν ένα ειρηνικό μέλλον. Πώς μπορείς, εξάλλου, να οικοδομήσεις ένα κοινό μέλλον εάν δεν εμπιστεύεσαι τον «άλλο»; Πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις τα όποια προβλήματα προκύψουν στην πορεία, εάν δεν υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη;
Εν κατακλείδι, θα ήθελα να τονίσω ότι όλα αυτά δεν αποτελούν απλά μια θεωρητική συζήτηση, αλλά έχουν μια εξόχως πρακτική διάσταση. Εάν δεν καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη στο κοινωνικό επίπεδο, τότε ακόμα και η καλύτερη συμφωνία σε πολιτικό επίπεδο θα είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Αυτό ας το καταλάβουμε λοιπόν όλοι, πριν να είναι πολύ αργά.
*ΒΑ στις Πολιτικές Επιστήμες
ΜΑ στην Επίλυση Διαφορών (ConflictResolution)
ΜΑ στην Εκπαιδευτική Διοίκηση και Αξιολόγηση
alexandrosflourentzou@gmail.com
