ΤΗΣ ΑΝΔΡΕΑΝΗΣ ΗΛΙΟΦΩΤΟΥ*
Το βιβλίο αυτό πιστεύουμε πως είναι μια σπάνια και βαρυσήμαντη έκδοση. Στα 54 δοκίμιά του αναδεικνύονται μέσ΄ από τα γεγονότα, ερμηνεύονται «με βάση σύγχρονα, μετανεοτερικά κυρίως, θεωρητικά πλαίσια» κι αντιμετωπίζονται στη βάση μιας ευρείας διερευνητικής γνώσης αλλά και βιωματικής εμπειρίας όλες οι παθογένειες της πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πορείας και δράσης του τόπου μας ως τα σημερινά του αδιέξοδα.
Ερμηνεία, λοιπόν, αλλά και εμβάθυνση στα γεγονότα που αφορούν τα κοινά είτε πρόκειται για την πολιτική δράση και την εθνική επιβίωση είτε για το κοινωνικό και πολιτιστικό status είτε για την εκπαίδευση. Τα δοκίμια χωρίζονται σε τρεις ενότητες : τα 24 είναι πολιτικά, τα 12 κοινωνικά και πολιτιστικά και τα 18 εκπαιδευτικά. Και μόνον οι τίτλοι μαρτυρούν την αποκαλυπτική εγκυρότητα και πρωτοτυπία τους: «Τα πέντε προπατορικά αμαρτήματα του κυπριακού κράτους», «Αλλαγή του «καθεστώτος αλήθειας στην Κύπρο», «Εμείς και οι άλλοι στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον», «Η μέθη της εξουσίας και της δόξας», «Τα πολιτικά της ποιότητας στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση».
Τα δοκίμια διακρίνονται για την κριτική τους δύναμη, την επιστημονική τους αμεροληψία, την ανιδιοτέλεια του πνευματικού ανθρώπου, την αγάπη και την έγνοια του συγγραφέα για τον τόπο και τους ανθρώπους του. Αξίζει λοιπόν να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης τόσο από τους πολιτικούς που πρωτίστως είναι κυνηγοί της εξουσίας όσο και από τους υπηρετούντες στα Μ.Μ.Ε. που εμπλέκονται παταγωδώς στην καθημερινότητα.
Κι εδώ αναφύεται το μεγάλο θέμα για τη θέση της διανόησης στην πολιτική ζωή του τόπου και αν αυτή μπόρεσε ή μπορεί να επηρεάσει τις πολιτικές στάσεις και συμπεριφορές στην Κύπρο.
Η πολιτική στην Κύπρο αγνοεί τη διανόηση κι ούτε ποτέ βοήθησε ν’ ακουστεί η φωνή της στον κόσμο. Πολλές φορές είχαμε διατυπώσει την άποψη πως το Εθνικό Συμβούλιο δεν πρέπει ν’ αποτελείται από τους αρχηγούς των κομμάτων · αυτών οι θέσεις γίνονται γνωστές από τη δράση τους στη Βουλή, τα ΜΜΕ κι όλη τη δημοσιότητα που τους περιβάλλει. Θα έπρεπε ν’ αποτελείται από διανοούμενους και να ονομάζεται Συμβούλιο Εθνικής Σωτηρίας. Θα μπορούσαν ίσως οι διανοούμενοι να θυμίσουν στους πολιτικούς ορισμένες βασικές, αυτονόητες συντεταγμένες, όπως π.χ. ότι η πολιτική είναι η τέχνη του συμβιβασμού ή ότι πατριωτισμός δεν είναι να λες πάντα όχι, χωρίς να σκέφτεσαι την μετά το όχι σου επιδείνωση των πραγμάτων, ή ότι σε μια δύσκολη διαπραγμάτευση μετρά περισσότερο από τη στρατηγική η ισορροπία δυνάμεων ή ότι οι ηττημένοι πολύ λίγο μπορούν να υπαγορεύουν τους όρους της συμφωνίας και άλλα πολλά.
Η διανόηση φυσικά για να είναι αποτελεσματική και λυσιτελής είναι ανάγκη να κρατά κριτική απόσταση από τα πράγματα, να μη μετέχει δηλαδή ενεργά στην πολιτική, αλλά να την εμπλουτίζει με νέες ιδέες, αναλύοντας χωρίς φόβο και πάθος τις αιτίες των όποιων αδιεξόδων, ώστε να φέρνει στο φως την αλήθεια τους, βοηθώντας έτσι στην υπέρβασή τους. «Η κριτική απόσταση από την πολιτική πραγματικότητα είναι η λαϊκή κυριαρχία των διανοουμένων. Όταν αυτή παραβιάζεται, η πολιτική μαραίνεται».
Σήμερα λοιπόν που στην Κύπρο όχι μόνο μαράθηκε η πολιτική αλλά απαξιώθηκε πλήρως, που παρουσιάζει μια εικόνα φριχτού και λυσσώδους κατακερματισμού, είναι καιρός να εκτιμηθεί δεόντως ο ρόλος των διανοουμένων κι όχι απλά των τεχνοκρατών. Επειδή χωρίς ανθρώπινο ήθος παραλύουν τα πάντα. Και το ανθρώπινο ήθος αποκτάται μέσα στην πολιτεία και διά της πολιτείας με την κατάλληλη αγωγή και παιδεία.
Και για να ξαναγυρίσουμε στο βιβλίο που έγινε αφορμή για τις πιο πάνω σκέψεις: ένα δείγμα από τις τόσο πραγματιστικές και αληθινές αναλύσεις του, το βασικότερο, πιστεύουμε, υπόβαθρο όλων των κακών: η έλλειψη πνευματικότητας. Λέγεται, λοιπόν, ανάμεσα σ’ άλλα στο δοκίμιο «Αφήγηση της πορείας διολίσθησης στη φαυλότητα».
«Η πνευματικότητά μας ήταν μέχρι το 1960 σε μεγάλο βαθμό θρησκευτική. Η μεγάλη πλειονότητα του λαού μας τη ζούσε, όταν λάτρευε το Θεό στην εκκλησία, συμμετέχοντας στη θεία λειτουργία και στα θεία μυστήρια, όταν διάβαζε τους βίους των αγίων, και όταν προσκυνούσε τις άγιες εικόνες. Τη ζούσε επίσης στις ανθρώπινες σχέσεις του που είχαν βάθος και ποιότητα. Σήμερα η πνευματικότητα αυτή εξαφανίστηκε και δεν αντικαταστάθηκε από καμιά άλλη πνευματικότητα, για παράδειγμα, την πνευματικότητα της μελέτης, της θεωρητικής συζήτησης, του σιωπηρού διαλογισμού, του στοχασμού για το μυστήριο της ζωής, της αναζήτησης της χαράς που προσφέρει η ομορφιά της φύσης, ή, όπως λέει ο Οδυσσέας Ελύτης, της αναζήτησης της ομορφιάς «στην κάθε μέρα, στα χαμόγελα των ανθρώπων, στα χάδια των ζώων, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία». Χωρίς πνευματικότητα που θα έδινε ένα νόημα στη ζωή, ήταν φυσικό όλη η προσοχή να επικεντρωθεί στον πλουτισμό. Με τον πλουτισμό υπήρχε η ψευδαίσθηση πως θα εξασφαλιζόταν η ευτυχία».
Εκτός της καθαρά πνευματικής χαράς που μας πρόσφεραν τα δοκίμια φέρνοντας στο φως πικρές αλήθειες βασισμένες στο καθόλου της επιστήμης, μετάγγισαν στην ψυχή μας και μια γεμάτη συγκίνηση αίσθηση απώλειας κι αποτυχίας, καθώς ανήκουμε στην ίδια με τον συγγραφέα γενιά εκπαιδευτικών, τη γενιά του 1960, εμπνευσμένη με τα ιδεώδη του παρελθόντος, που, όπως τονίζει ο ίδιος, απηχούν τα δοκίμια: «Βρίσκω πως, χωρίς να το επιδιώξω, τα δοκίμια περιλαμβάνουν όλες τις πεποιθήσεις, τις ιδέες και τις αξίες που ασπάστηκα στη ζωή μου και για τις οποίες εργάστηκα ως εκπαιδευτικός και ως πολίτης».
Και φυσικά σήμερα τις έχουμε αφανίσει μαζί με πολλά άλλα (ανθρώπινες ζωές, πατρογονική γη, περιουσίες, πολιτιστική κληρονομιά, οικονομία) στην πορεία μας προς τη φαυλότητα.
*Επίτιμη Πρόεδρος Εθν. Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Κύπρου
