ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΠΟΛΥΖΟΥ*
Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, ζωντάνια και δημιουργικότητα. Όλες οι ζωντανές γλώσσες βρίσκονται σε συνεχή αλλαγή γι’ αυτό και η γλώσσα που μιλάει κάθε γενιά δεν είναι ποτέ ολόιδια με αυτή της προηγούμενης. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των γενεών δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μεγάλες αφού δεν διαταράσσουν την επικοινωνία μεταξύ των ομιλητών. Για να συμβούν ριζικές αλλαγές στο γλωσσικό σύστημα θα πρέπει να περάσουν αιώνες ή και χιλιετίες (Νικηφορίδου, 2001).
Κατά καιρούς βέβαια έχουν υποστηριχτεί και οι δύο απόψεις, τόσο της φθοράς όσο και της προόδου. Ξεκινώντας με τον Δαρβίνο ο οποίος με το δόγμα της επιβίωσης του ισχυρότερου υποστήριζε ότι οι γλώσσες από τη γέννηση τους οδηγούνται στην ακμή και τελικά πεθαίνουν διατηρώντας όμως τα ισχυρά στοιχεία τους. Αντίστοιχες θεωρίες διατυπώνονταν για τις γλώσσες του παρελθόντος που θεωρούνταν ανώτερες από τις σύγχρονές τους. Απέναντι σε αυτές τις θεωρίες βρίσκεται η πρόοδος της γλώσσας με υποστηρικτές αυτούς που ασχολούνται με τις γλώσσες «επαφής» pidgin και creole. Όμως ήδη από τον 20ο αιώνα και περνώντας στον κλάδο της ιστορικής γλωσσολογίας παρατηρείται η απόρριψη των χαρακτηρισμών «φθορά» και «πρόοδος» όσον αφορά την αλλαγή της γλώσσας (Θεοφανοπούλου, 1996).
Άραγε αξίζει τελικά να μιλάμε για πρόοδο ή παρακμή στη γλωσσική πορεία ενός λαού; Σύμφωνα με την Aitchison δεν μπορούμε να μιλάμε για τίποτα από τα δύο. Η γλωσσική αλλαγή είναι μια αδιάλειπτη, φυσική και αναπόφευκτη διαδικασία που σχετίζεται με κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Άλλωστε η κυριαρχία μιας γλώσσας δεν φανερώνει την πρόοδο ή την παρακμή της, απλώς εκφράζει το πολιτικό και κοινωνικό κύρος ενός έθνους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Λατινική, η Τουρκική και η Κινεζική γλώσσα που εξαπλώθηκαν ταχύτατα λόγω της στρατιωτικής και πολιτικής δύναμης των κρατών τους. Αν απομακρυνθούμε από τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές προκαταλήψεις δεν θα υπάρχει τίποτα που να αποδεικνύει ότι η γλώσσα φθείρεται ή προοδεύει. Μάλιστα, η διατάραξη και η θεραπεία στην πορεία της γλώσσας φαίνεται να βρίσκονται σε μια αέναη ισοπαλία. Η παρουσία αυτών των δύο αντιτιθέμενων τάσεων αποτελεί ουσιαστικό χαρακτηριστικό της γλώσσας. Εξάλλου, δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι οι γλώσσες αναπτύσσονται προς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση, από την άποψη της γλωσσικής δομής, καθώς αρκετές αναπτύσσονται προς αντίθετες κατευθύνσεις (Aitchison, 2013).
Είναι γεγονός, λοιπόν, πως όλες οι γλώσσες αλλάζουν. Αρκεί, για παράδειγμα, να διαβάσει κανείς στη γλώσσα του κείμενα που έχουν γραφτεί πριν πενήντα ή εκατό χρόνια και θ’ αντιληφθεί τι είδους αλλαγές έχουν προκληθεί συγκριτικά με την σύγχρονή του γλώσσα. Όμως, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να ορίσουμε μια γλωσσική πορεία ως πρόοδο ή παρακμή γιατί αυτόματα επιδοκιμάζουμε την άποψη ότι υπάρχουν κατώτερες και ανώτερες γλώσσες. Τέτοιου είδους χαρακτηρισμοί υιοθετούνταν στο παρελθόν από λαούς που είχαν τάσεις επεκτατικές και βλέψεις επικυριαρχίας. Ένας λαός με ανώτερη γλώσσα θεωρούνταν ισχυρός συγκριτικά με μια παρακμάζουσα γλώσσα που κατ’ επέκταση ακολουθείται από ένα ανίσχυρο έθνος. Επομένως, η παρακμή ή η πρόοδος μιας γλώσσας συνδέεται περισσότερο με πολιτικούς, ιστορικούς και κοινωνικούς παράγοντες παρά με γλωσσικούς. Η γλώσσα, λοιπόν, παρατηρείται ότι μεταβάλλεται με αργούς ρυθμούς ανά τους αιώνες, και όπως εύστοχα διατύπωσε ο γλωσσολόγος Ferdinand de Saussure (1959:77) «ο χρόνος αλλάζει τα πάντα και δεν υπάρχει κανένας λόγος η γλώσσα να ξεφεύγει από τον καθολικό αυτό νόμο».
Βιβλιογραφία
Aitchison, J. (2013). Language Change: Progress or Decay?, 4th Edition (pp. 234-246) Cambridge : Cambridge University Press.
Θεοφανοπούλου, ∆. (1996). Εξέλιξη και µεταβολή στη γλώσσα: θεωρητικές προσεγγίσεις-προβλήµατα. ∆ιάλεξη. Πανεπιστήµιο Αθηνών, 1996 (σσ. 10-12). Αθήνα : Δ. Θεοφανοπούλου.
Νικηφορίδου, Κ. (2001). Γλωσσική αλλαγή, Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. Ανακτήθηκε 21 Μαρτίου 2019 από http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_a6/index.html
Saussure, F. (1959). Course in General Linguistics. In Ch. Bally & A. Sechehaye (Eds.), (p. 77). New York: Philosophical Library.
*Καθηγήτρια Κλασικής Φιλολογίας (MSc, M.A.)
